در مورد تعداد یاران امام حسین(ع) در طول سفر، گزارش‌های متفاوتی وجود دارد و این‌گونه نیست که بتوان به یکی از آنها اعتماد قطعی داشت.

الف) تعداد یاران امام حسین(ع) هنگام خروج از مدینه

اکثر گزارش‌های تاریخی به تعداد همراهان امام حسین(ع) هنگام خروج از مدینه اشاره نکرده‌اند:

امام(ع) در شب یک‌شنبه(دو روز مانده به آخر ماه رجب) همراه فرزندان، برادران و برادرزاده‌ها و تمامی اهل‌بیتش(غیر از محمد بن حنفیه)، به سوی مکّه حرکت کرد.[1] از میان آنها به نام أم کلثوم، زینب و برادرانش ابوبکر، جعفر، عباس(ع) تصریح شده است.^[2]

برخی گزارش‌ها تعداد همراهان امام هنگام خروج از مدینه را حدود سی‌صد نفر اعلام می‌کند.[3] البته مشخص نیست که تمام این گروه از یاران و پیروان امام(ع) بوده‌اند، بلکه شاید برخی از آنها تنها قصد سفر به مکه را داشته و با این کاروان همراه شده‌اند.

ب) تعداد یاران حضرت(ع) هنگام خروج از مکه

در مورد تعداد افرادی که همراه امام حسین(ع) از مکه[4] خارج شدند، گزارش‌هایی وجود دارد:

1. امام صادق(ع): «امام حسین(ع) خواهران، دختر و نیز برادرزاده‌شان یعنی قاسم را سوار بر مرکب نمود و به همراه 21 نفر از اصحاب و خویشان خود که از جمله آنها: ابوبکر، محمد، عثمان و عباس از فرزندان امام علی(ع) و عبدالله فرزند مسلم(ع) و علی اکبر(ع) و امام سجاد(ع) بودند، به طرف عراق حرکت کردند».[5]
2. امام حسین(ع) با همراهان خود از فرزندان عبدالمطّلب که 19 مرد بودند[6] و زنان و کودکان از خواهران و دختران و زنانشان و 60 نفر از شیوخ کوفه به طرف عراق حرکت نمود.[7]
3. برخی دیگر معتقدند که امام(ع) در روز هشتم ذی الحجّه(روز ترویه) به همراه 82 نفر از شیعیان و اهل‌بیت خود به سمت عراق حرکت نمود.[8] در برخی از منابع تاریخی نیز تعداد آنها 90 نفر[9] و 300 نفر[10] ذکر شده است.

ج) تعداد اصحاب و یاران سیّد الشهداء(ع) هنگام ورود به کربلا

با توجه به خروج برخی از افراد از سپاه امام حسین(ع) در مسیر راه قبل از رسیدن به کربلا،[11] هم‌چنین ملحق شدن برخی افراد در روز عاشورا و روزهای قبل از آن، به سپاه آن‌حضرت(ع)،[12] نمی‌توان آمار دقیقی در این زمینه ارائه نمود:

1. امام باقر(ع): «یاران امام حسین(ع) هنگام ورود به کربلا 45 نفر سواره و 100 نفر پیاده که مجموعاً 145 نفر می‌شدند».[13] البته در برخی از گزارش‌ها این آمار را مربوط به روز عاشورا می‌دانند.[14]
2. برخی از تاریخ نویسان، اصحاب و اهل‌بیت امام(ع) را 62 یا 72 نفر[15] و برخی نیز تعداد یاران امام را در کربلا 82 نفر ذکر کرده‌اند.[16]
3. برخی تعداد یاران امام(ع) هنگام ورود به کربلا را 500 سوار و حدود 100 نفر پیاده ذکر کرده‌اند.[17]

البته برخی از روایات تعداد یاران امام حسین(ع) را 32 سوار و 40 پیاده،[18] 45 سوار و 100 سواره[19] ذکر کرده‌اند که احتمال دارد این آمار مربوط به روز عاشورا باشد، نه هنگام ورود امام(ع) به کربلا.

از مجموع این گزارش‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که یاران امام(ع) هنگام ورود به کربلا بین 70 تا 90 نفر بودند.[20]

[1]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 34، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.

[2]. دینوری، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص 288، قم، منشورات الرضی، 1368ش.

[3]. ابو الفرج، علی بن الحسین الأصفهانی، مقاتل الطالبیین، محقق، صقر، سید احمد، ص 377، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

[4]. «مدت ماندن امام حسین (ع) در مکه»، 26802.

[5]. شیخ صدوق، امالی، ص 152، بیروت، اعلمی چاپ پنجم، 1400ق.

[6]. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 5، ص 9، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق.

[7]. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، ج 10، ص 451، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1418ق.

[8]. ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق، شیری، علی، ج 5، ص 69، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.

[9]. ابن قتیبه دینوری، عبد الله بن مسلم‏، الامامة و السیاسة، تحقیق، شیری، علی، ج 2، ص 10، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، 1410ق.

[10]. ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 6، ص 231، بیروت، دار الفکر، 1407ق.

[11]. «بازماندگان از همراهان امام حسین(ع) در کربلا»، 100964؛ «همراهی نکردن برخی با امام حسین(ع) در واقعه عاشورا»، 27531؛ « همراهی نکردن عبدالله بن جعفر از امام حسین»، 15064.

[12]. سوال 105013 لینک شود.

[13]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 5، ص 389، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.

[14]. ابن نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الأحزان، ص 54، قم، مدرسه امام مهدی، چاپ سوم، 1406ق.

[15]. یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب‏، تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 243، بیروت، دار صادر، چاپ اول، بی‌تا.

[16]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب ع، ج 4، ص 98، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.

[17]. مسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق، داغر، اسعد، ج 3، ص 61، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، 1409ق.

[18]. الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 95.

[19]. ابن طاووس، علی بن موسی، آهی سوزان بر مزار شهیدان (ترجمه اللهوف علی قتلی الطفوف)، فهری زنجانی، احمد، ص 100، تهران، جهان، چاپ اول، 1348ش.

[20]. «شهدای قیام عاشورا»، 28614؛ «حضور برخی از خانواده یاران امام حسین(ع) در کربلا»، 107394؛ «حادثۀ کربلا و توجیه عقلی»، 7806؛ «همراهی نکردن برخی با امام حسین(ع) در واقعه عاشورا»، 27531؛ «انگیزه‌های امام حسین(ع) برای به همراه داشتن خانواده»، 83277.