1. برای قضاوت در مورد هر دین و آیینی باید همه‌ی تعالیم و آموزه‌های آن‌را با هم در نظر گرفت، و با نگاه یک‌بعدی نمی‌توان قضاوت درستی در مورد آن مکتب داشت؛ مثلا: در مورد حقوق زن و مرد، در اسلام، اگر فقط حق مرد بر زن یا فقط حق زن بر مرد در نظر گرفته شود، نمی‌توان قضاوت صحیحی از اسلام داشت؛ چنان‌که در عمل نیز اگر تنها یک بخش اجرا شود، قهرا ظلم و بی‌عدالتی پدید می‌آید.

اما اگر در قبال حق شوهر بر زن، حق زن بر مرد نیز در نظر گرفته شود و در مرحله‌ی عمل هر دو به صورت یکسان اجرا شود، معلوم خواهد شد که هیچ بی‌عدالتی و ظلمی محقق نمی‌شود؛ زن در قبال شوهر، هرچند از نظر مسائل جنسی و بیرون‌رفتن از منزل موظف است از او پیروی کند؛ اما در مقابل، شوهر به تصریح قرآن باید رفتاری با او داشته باشد که دست کم از لحاظ عرف مسلمانان قابل پذیرش باشد و نیز موظف است تمام نیازهای اقتصادی او را برآورده کند؛ زن هیچ وظیفه‌‌ای در برابر دیگر کارهای زندگی مشترک - حتی مسائل عادی - ندارد؛ از نظر اسلام، پخت و پز، شست‌وشو، جارو و تمیز کردن منزل و حتی نگه‌داری و شیر دادن فرزند،بر عهده‌ی زن نیست، و حتی اگر شوهر از نظر اقتصادی مشکل داشته باشد، و زن از نظر اقتصادی بسیار متمول باشد، باز هم برطرف‌کردن مشکل مرد بر عهده‌ی زن نیست، بلکه خرج و مخارج زن متموّل نیز بر عهده شوهر نادار است! چنان‌که در مورد تبعیت نیز فقط در زمینه‌ی مسائل جنسی و خارج نشدن از منزل، پیروی از شوهر بر زن لازم است، اما در بقیه‌ی مسائل نیاز به پیروی از او نیست.

2. نکته‌ی دیگری که در قضاوت‌کردن در باره‌ی آموزه‌های اسلامی باید در نظر داشت، توجه به مباحث اخلاقی در کنار مسائل فقهی است.

اسلام هر چند با طرح مباحث فقهی، مرزبندی دقیقی برای حقوق خانوادگی مقرر کرده است، ولی با طرح مباحث اخلاقی و تشویق به رعایت آن، سعی نموده تا زندگی را به سمت زیبایی و لطافت بکشاند؛ و زندگی تنها بر مدار قوانین خشکِ حقوقی اداره نشود؛ قوانین فقهی در مباحث زندگی برای تعیین حد و مرز حق و حقوق است تا در صورت منازعه و اختلاف، ذی حق از غیر ذی حق شناخته شود، ولی تشویق اسلام به زندگی بر مدار اخلاق، ایثار و گذشت است.[1]

3. اگر ثابت شود که شوهر قصد سوء استفاده از حق خود را دارد، می‌توان از دادگاه تقاضای احقاق حق کرد.
4. همه زنان موظف به پیروی از مردان نیستند؛ به عنوان نمونه، دختران و پسران در میزان پیروی از پدرشان برابرند، مگر در اجازه ازدواج دختر، آن هم برای اولین بار، که در آن‌جا هم اگر پدر از حقش سوء استفاده کند، قابل پیگیری است.

[1]. ر. ک: «وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر»، 850؛ «عدم برتری مرد بر زن »، 531؛ «فرمانبرداری زنان در برابر مردان»، 1674؛ «حقوق زن نسبت به مرد»، 91564.