در روایات به گستره وسیع دانش ائمه اهل‌بیت(ع) اشاره شده است:

زراره می‌گوید: مردی از کوفیان از امام باقر(ع) در مورد این سخن امام علی(ع) پرسید که فرمود: «هر چه می‌خواهید از من بپرسید و هر چه از من بپرسید، به شما خبر خواهم داد».

امام باقر(ع) پاسخ داد: هیچ‌کس علمی ندارد، مگر آنچه از امام علی(ع) استفاده شده است. مردم هر کجا بخواهند بروند، به خدا قسم علم درست، جز این‌جا نیست و با دست اشاره به خانه(سینه) خود کرد».[1]

اگرچه این روایت عام است و شامل تمام علوم می‌شود، اما از آن‌جا که امام وظیفه و مسئولیت خطیر حفاظت از کیان دین و شریعت و تبیین احکام الهى و هدایت و اصلاح امر مردم را بر عهده دارد، ظاهر امر اقتضا می‌کند که روایت انصراف به دانش دینی داشته باشد؛ نه دانش‌های تجربی و ریاضی.

از طرفی این حدیث هم در نگاهی دیگر می‌گوید که در جامعه اسلامی آن‌روز، هیچ فردی نمی‌توانست ادعا کند که دانشی - و لو غیر دینی - را  ارائه کرده و منشأ آن علی(ع) نبوده است. به عبارتی، این روایت از لحاظ زمانی و مکانی محدود است و ظاهر آن دارای چنین قطعیّتی نیست که دانش‌های پیش‌رفته امروزی را نیز برگرفته از تعالیم امام علی(ع) است.

البته می‌توان گفت؛ با توجه به تصرفی که ائمه در عالم امکان دارند،[2] تمام علومی که بعدها نیز به وجود می‌آید به‌گونه‌ای با اجازه آنان بوده و اگر از آن‌ بزرگواران در مورد موضوعی علمی، سؤالی پرسیده می‌شد، جواب کاملی ارائه می‌کردند.[3] نه آن‌که در صحنه عمل، آن حضرات آموزش‌گاه‌هایی برای آموختن چنین دانش‌هایی ایجاد کرده و دانشجویانی از رشته‌های گوناگون را پرورانده باشند.

به عبارت دیگر، امام(ع) هرگاه ‌که بخواهد چیزی را بداند، بدون آن‌که نیازی باشد که حضرتشان آن‌را از دیگران بیاموزد، خداوند فوراً دانش آن‌را در اختیارش قرار خواهد داد. در همین زمینه امام صادق(ع) می‌فرماید: «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ یعْلَمَ عُلِّمَ».[4] امام هرگاه بخواهد که چیزی را بیاموزد(بداند)، به او خواهند آموخت.

با این وجود، عمده فعالیت ائمه(ع)، رشد معنوی انسان‌ها بوده، نه آن‌که به عنوان نمونه، بخواهند ترکیب یک فلز را مشخص فرمایند.

[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 399، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[2]. «وجه الله بودن امام علی (ع)، 8680 ».

[3]. «منابع علم امام (ع)، 3024»؛ «گستردگی علم امامان(ع) »، 30316؛ «علم غیب ائمه(ع)»، 2775 ؛ «دانستن زبان‌های مختلف توسط امام»، 36775؛ «امام علی (ع) و علم غیب و خالق زمین و رعد و برق،7474».

[4]. کافی، ج ‏1، ص 258.