اجمالاً می‌دانیم که از میان شهدای روز عاشورا،[1] کسانی بودند که ابتدا در سپاه عمر بن سعد بوده، ولی سرانجام از خواب غفلت بیدار شده و به جمع یاران امام حسین(ع) پیوستند. نام برخی از این افراد در تاریخ گزارش شده است:

1. حر بن یزید ریاحی: در آغاز نبرد؛ هنگامی که دو سپاه روبروی هم قرار گرفتند، امام حسین(ع) بانگ برآورد: «أَمَا مِنْ مُغِیثٍ یغِیثُنَا لِوَجْهِ اللهِ؟ أَمَا مِنْ ذَابٍّ یذُبُّ عَنْ حَرَمِ رَسُولِ الله؟»؛^[2] آیا دادرسی نیست که برای رضای خدا به داد ما برسد؟ آیا هیچ‌کس نیست که از حریم رسول خدا دفاع کند؟!» به دنبال این درخواست کمک امام بود که حرّ بن یزید از سپاه ابن سعد جدا شده و به امام حسین(ع) پیوست و سپس به درجه شهادت رسید.[3]
2. یزید بن زیاد، ابی‌الشعثاء کندی:

او ابتدا در سپاه ابن سعد بود، ولی وقتی عمر بن سعد، سخن امام(ع) را نپذیرفت، به سمت امام(ع) آمد و از آن‌جا که تیرانداز ماهری بود، از تیرهایی به سمت سپاه دشمن پرتاب نمود، تنها پنج تیر به خطا رفت. امام در حق او چنین دعا کرد: «أللّهُمَّ سَدِّدْ رَمْیتَهُ وَاجْعَلْ ثَوابَهُ الْجَنَّه»؛ خدایا، تیرش را به هدف بنشان و بهشت را پاداشش قرار ده.

سپس او با شمشیر به صفوف دشمن تاخت و چنین رجز می‌خواند:

«أنَا یزیدُ وَ أَبِی مُهاجِرٌ *** أَشْجَعُ مِنْ لَیث نَبیل خادِرٌ»

«منم یزید فرزند مهاجر، شجاع تر از شیر بیشه»

«یا رَبِّ إنّی لِلْحُسَینِ ناصِرٌ *** وَلاِبْنِ سَعْد تارِک و هاجِرٌ»

«خدایا من یاری کننده حسینم و ابن سعد را ترک گفته و از وی دوری جستم»

تا آن‌که به فیض شهادت رسید.[4]

3 و 4. «سعد بن حارث» و «ابوالحتوف بن حارث»: این دو برادر همراه سپاه عمر بن سعد برای جنگ با امام حسین(ع) به کربلا آمده بودند، اما زمانی‌که صدای زنان و کودکان امام(ع) را شنیدند، منقلب شده و به سمت سپاه امام(ع) آمدند و در رکاب آن‌حضرت(ع) به شهادت رسیدند.[5]

در برخی منابع متأخر به نام افراد دیگری نیز اشاره شده است که در صورت یافتن مستندی معتبرتر به آن ارجاع خواهیم داد:

1. جُوین بن مالک تمیمی: او ابتدا به اتفاق مردان قبیله برای جنگ با امام بیرون آمد، ولی در شب عاشورا به همراه گروهی دیگر، از سپاه ابن سعد کناره گرفت و به سوی اردوگاه امام(ع) آمد.[6]

2 و 3. نعمان بن عمرو راسبی و برادرش حلاس بن عمرو راسبی: این دو برادر ابتدا با سپاه ابن سعد به کربلا آمدند، ولی چون ابن سعد شرایط امام(ع) را نپذیرفت، شبانه به جمع یاران امام(ع) پیوستند.[7]

4. زُهیر بن سُلیم اَزْدی: او در شب عاشورا پس از تصمیم ابن سعد به جنگ، به جمع یاران امام حسین(ع) پیوست.[8]

5 و 6. مسعود بن حجّاج تمیمی و فرزندش‏ عبدالرحمن بن مسعود: آنها ابتدا در سپاه ابن سعد بودند، ولی قبل از آغاز جنگ به خدمت امام آمدند و در رکاب آن‌حضرت به شهادت رسید.[9]

7. عبدالله بن بشیر خثعمی: او ابتدا در سپاه ابن سعد بود و قبل از شروع جنگ به امام(ع) پیوست.[10]
8. عمرو بن ضبیعه: او با سپاه عمر بن سعد به کربلا آمد، ولی سرانجام از خواب غفلت بیدار شد و به جمع یاران امام(ع) پیوست.[11]
9. قاسم بن حبیب اَزْدی: قاسم ابتدا در سپاه ابن سعد بود، ولی قبل از آغاز جنگ به سپاه امام(ع) پیوست.[12]

[1]. «شهدای قیام عاشورا»، 28614؛ «حضور برخی از خانواده یاران امام حسین(ع) در کربلا»، 107394؛ «بازماندگان از همراهان امام حسین(ع) در کربلا»، 100964.

[2]. ابن طاووس، على بن موسى، اللهوف على قتلى الطفوف، ص 102، تهران، جهان، چاپ اول، 1348ش.

[3]. «زندگی‌نامه حر بن یزید»، 55370؛ «ندای هل من ناصر ینصرنی»، 65879.

[4]. ابو مخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطف، محقق، مصحح، یوسفی غروی، محمد هادی‏، ص 237 – 238، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417ق.

[5]. محلى، حمید بن احمد، الحدائق الوردیة فی مناقب الأئمة الزیدیة، مصحح، محطورى، مرتضى بن زید، ج 1، ص 211، صنعا، مکتبة بدر، چاپ اول، 1423ق‏.

[6]. مامقانى، عبدالله‏، تنقیح المقال فی علم الرجال‏، محقق، مامقانى، محى‏الدین و مامقانى، محمدرضا، ج 16، ص 341، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث‏، چاپ اول، 1431ق‏؛ امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج 4، ص 299، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1406ق؛ سماوی، شیخ محمد بن طاهر، ابصار العین فی أنصار الحسین(ع)‏، ص 194، قم، دانشگاه شهید محلاتی‏، چاپ اول، 1419ق.

[7]. ابصار العین فی أنصار الحسین(ع)‏، ص 187.

[8]. همان، ص 186؛ تنقیح المقال فی علم الرجال، ج ‏28، ص 314.

[9]. ابصار العین فی أنصار الحسین(ع)‏، ص 193 – 194.

[10]. همان، ص 170.

[11]. همان، ص 194.

[12]. همان، ص 186.