«ظاهریه» که به نام‌های دیگری؛ مانند «اصحاب ظاهر» و «اهل ظاهر» نیز شناخته می‌شوند، ظاهریه افرادی هستند که می‌گویند تنها با تمسک به ظاهر قرآن و احادیث می‌توان به سعادت رسید؛ از این‌رو معتقدند که بیشتر افراد می‌توانند مجتهد باشند.
گفتنی است که این طرز تفکر، تقریباً همان تفکر اهل حدیث است و شاید ظاهریه بخشی از اهل حدیث باشند که رویکرد افراطی‌تری نسبت به عموم آنان دارند؛ زیرا اهل حدیث تنها حدیث را حجّت می‌دانند ولی ظاهریه تنها ظواهر حدیث را معتبر شمرده و در مورد باطن آن، خود را به تغافل و نادانی می‌زنند!
به هر حال گرچه در برخی منابع از ظاهریه و یا اهل ظاهر یاد شده، اما نمی‌توان گروه منسجم خاصی را یافت که بتوان آنها را منتسب به این طرز تفکر دانست.
با این وجود، بیشتر اهل حدیث - حتی اگر رسماً نیز اعلام نکرده باشند - با شدت و ضعف دارای چنین تفکّری می‌باشند:
«احمد بن حنبل اولین کسى بود که هنگامى که با هجوم فلسفه‌‏ها و فرهنگ‌‏هاى بی‌گانه از قبیل؛ هند، یونان و ایران به حوزه‌‏هاى اسلامى و مخلوط شدن آن با عقائد اسلامى مواجه شد، به این فکر افتاد که حدیث را از این هجمه نجات دهد. لذا به تفریط شدیدى گرفتار شده و به طور کلّى عقل‌گرایى و عقلانیّت را انکار کرده و راه ورود آن‌را به احادیث بست.
ابن تیمیه نیز که ادامه دهنده خط فکرى احمد بن حنبل در سلفی‌گرى بود، چنین فکرى داشت. شیخ محمّد ابوزهره در این باره می‌گوید: ابن تیمیه معتقد بود که مذهب سلف اثبات هر معنا و صفتى است که در قرآن براى خداوند ثابت شده است؛ مانند فوقیت، تحتیّت، استوارى بر عرش، وجه، دست، محبّت، بغض و نیز آنچه که در روایات به آن اشاره شده است. البته بدون هیچ‌گونه تأویل. [آن‌گاه می‌‏گوید:] قبل از ابن تیمیه، حنابله نیز همین فکر و عقیده را در قرن چهارم هجرى نسبت به صفاتى که در قرآن و روایات راجع به خداوند آمده، داشتند. آنها مدّعى بودند که مذهب سلف همین بوده است، در حالی‌که علماى عصر آنان به مخالفت برآمده و معتقد بودند که این‌گونه اعتقاد منجر به تشبیه و جسمیّت خداوند متعال می‌‏شود...».[1]
در پایان توجه به این نکته، خالی از فایده نیست که گروهی به نام اخباریان در شیعه وجود دارند که اعتقادشان تا حدودی مانند اهل حدیث از اهل سنت بوده و آنان نیز جمود بر معنای ظاهری قرآن و احادیث دارند.[2] شاید در برخی منابع از آنان نیز با عنوان «ظاهریه» و «اهل ظاهر» یاد شده باشد.

---