آموزه‌های دینی بیانگر آن است که اگر کسی کافر شود و یا آیات الهی را تکذیب کند و از پذیرش حقیقت روی‌گردان باشد، این عناد و دشمنی او سبب خواهد شد که هیچ‌گاه هدایت نشود و سرانجام دچار عذاب الهی در دنیا و آخرت گردد.[1]

با این وجود به دلایل مختلف برخی از اقوام با وجود کفر و تکذیب آیات الهی دچار عذاب گسترده‌ای در دنیا نشده‌اند.[2]

در این زمینه باید گفت، اگر بنابر این بود که هر فرد و گروهی تنها به مجرد مخالفت با خداوند و دستوراتش دچار عذاب شود، دیگر هیچ انسانی در زمین باقی نمانده و نسل بشر منقرض می‌شد:

«وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَکَ عَلَیْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لکِنْ یُؤَخِّرُهُمْ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى».[3]

اگر قرار بر آن بود که خداوند تمام مردم ستم‌کار را مجازات کند، هیچ جنبنده‌‌ای را روی زمین باقی نمی‌گذاشت، ولی به آنان تا مدت مشخصی مهلت داد.

از همین‌رو با آن‌که کافران زمان پیامبر(ص) نیز تهدید به عذاب شده بودند، اما در آیه‌ای صراحتا می‌خوانیم که خداوند به آنان مهلت‌هایی نیز داده بود و به عنوان نمونه، اعلام کرده بود که آنان با حضور رسول خدا(ص) در میانشان عذاب نخواهند شد.^[4]

از طرفی، باید دانست که در عذاب مرتبط با دیگر پیامبران نیز این‌گونه نبود که همواره عذاب فورا و بعد از مدت کوتاهی بعد از شروع دعوت آنان رخ دهد، همان‌گونه عذاب قوم حضرت نوح(ع) بعد از 950 سال دعوت پیامبرشان رخ داد.[5]

با این بیان چه ایرادی دارد که عذاب وعده داده شده به کافرانی که بعد از ارسال پیامبر خدا(ص) می‌زیستند، به عنوان مثال، بعد از 2000 سال رخ دهد؟!

در همین راستا، شیعه معتقد است کافرانی که بر کفر خود اصرار ورزند، با ظهور حضرت مهدی(عج) دچار عذاب خواهند شد.

امام باقر(ع) درباره‌ی آیه‌ی «قُلْ أَ رَأَیتُمْ إِنْ أَتاکمْ عَذابُهُ بَیاتاً أَوْ نَهاراً ما ذا یسْتَعْجِلُ مِنْهُ الْمُجْرِمُونَ»،[6] فرمود: «این عذابی است که در آخر الزمان بر فاسقان اهل قبله که منکر عذاب هستند نازل می‌شود».[7]

همچنین لازم نیست که عذاب به صورت گروهی باشد، بلکه بر اساس فرموده رسول خدا(ص)، مصیبت‌‏ها، بیماری‌ها و رنج‌‏هایی‌ که یکایک مردم در دنیا گرفتار آنها می‌‏شوند، مصداقی از عذاب الهی در مورد آنان خواهد بود.^[8]

[1]. «شدیدترین خطاب به دوزخیان در قرآن»، 41476؛

[2]. «برداشته شدن عذاب مسخ به برکت وجود پیامبر(ص)»، 28806؛ «حدیث امان»، 101396؛ «بررسی روایات مربوط به مرحومه بودن امت اسلام»، 58774؛ «اسباب دور شدن عذاب از جامعه»، 18274.

[3]. نحل، 61.

[4]. انفال، 33: «وَ ما کانَ اللَّهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ وَ ما کانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یسْتَغْفِرُون‏»؛ و[لی‏] تا تو در میان آنان هستی، خدا بر آن نیست که ایشان را عذاب کند، و تا آنان طلب آمرزش می‌کنند، خدا عذاب‌‏کننده ایشان نخواهد بود.

[5]. عنکبوت، 14.

[6]. یونس، 50.

[7]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق، مصحح، موسوی جزائری، سید طیب،‏ دار الکتاب، ج 1، ص 312، قم، چاپ سوم، 1404ق.

[8]. دیلمی، حسن بن محمد، إرشاد القلوب إلی الصواب، ج ‏1، ص 46، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1412ق.‏