قرآن کریم یکی از موهبت‌های خداوند متعال به حضرت سلیمان(ع)، را این‌گونه بیان می‌کند: و گروهى از جنیان با اجازه پروردگار پیش روى او کار می‌کردند و هر گاه کسى از آنها از فرمان ما سرپیچى می‌کرد او را با آتش سوزان، مجازات می‌کردیم: «وَ مِنَ الْجِنِّ مَنْ یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَ مَنْ یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنا نُذِقْهُ مِنْ عَذابِ السَّعِیرِ».[1]
در این آیه هر چند به‌طور صریح از لفظ «تسخیر» استفاده نشد، اما از محتوای مطالب چنین به دست می‌آید که منظور تسخیر نیروی جن است.
اما این پرسش که آیا بکارگیری اجنه کفر در دستگاه حضرت سلیمان نبی(ع) نقض آزادی و اختیار موجود مختار نیست؟ و چگونه ممکن است که خداوند از یک‌سو موجوداتی را مختار خلق کند، و از سوی دیگر کاری کند که اختیار و آزادی از آنها سلب گردد؟!
در پاسخ باید گفت؛ اولاً: در این آیات از امور دیگری به عنوان موهبت الهی به حضرت سلیمان(ع) نام برده شده است:[2] «ما باد را مسخّر سلیمان قرار دادیم که صبح‌گاهان مسیر یک ماه را می‌پیمود و عصرگاهان مسیر یک ماه؛ و براى او چشمه مس(مذاب) را روان ساختیم»: «وَ لِسُلَیْمانَ الرِّیحَ غُدُوُّها شَهْرٌ وَ رَواحُها شَهْرٌ. وَ أَسَلْنا لَهُ عَیْنَ الْقِطْرِ».
و به عبارت دیگر، از نظر قرآن هر آنچه در آسمان و زمین است، به گونه‌ای تحت تسخیر انسان‌ها می‌باشد: «آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمان‌ها و زمین است مسخّر شما کرده ‌است».[3]
ثانیاً: منظور از تسخیر در این موارد سلب اختیار و آزادی از موجودات نیست، بلکه منظور بکارگیری نیروها بر اساس اقتضائات طبیعی آنان برای هدفی مهم است. به بیان دیگر، همه موجودات دارای توانایی‌ها و قابلیت‌های خدادادی هستند که بر اساس آن و مطابق با اقتضائات طبیعی، افعالی از آنها سر می‌زند؛ منظور از تسخیر موجودات این است که خداوند متعال این نیروها را در یک نظام کلان جهانی و یا در نظام خرد و جزئی تنظیم می‌کند و نظم خاصی به آنها می‌دهد. بنابراین اجنه نیز دارای نوعی از توانایی بودند که خداوند برای مصالحی توانایی آنها در خدمت حضرت سلیمان در آورد.
به بیان روشن‌تر، تسخیر موجوداتی مانند جنیان در دستگاه سلیمان(ع) نظیر این است که از طرف دولت، مؤسسه‌ای با تمام امکانات ایجاد شود، آن‌گاه دانشمندان و متخصصان از رشته‌های مختلف در زمینه دانش و تخصص خود در آن‌جا جذب شده و از امکانات آن‌جا استفاده کرده و به تحقیق و پژوهش بپردازند تا کشور بتواند در مسیر پیشرفت و توسعه قرار گیرد. با این وجود قواعد انضباطی شدیدی در آن‌جا حاکم باشد که شاغلان در صورت تخلف از آن دستور العمل‌ها مورد بازخواست و احیاناً مجازات قرار گیرند. طبیعی است که چنین بازخواست و مجازاتی مخالف با اختیار افراد شاغل در آن مؤسسه نخواهد بود.

---