همان‌گونه که در پرسش آمده است، امام باقر(ع) فرمود: هنگامی که با صدای بلند خنده و قهقهه کردی بگو خدایا بر من خشم نگیر.[1] در توضیح این روایت چند نکته را متذکر می‌شویم:
1. یکی از دستورات عمومی اسلام این است که انسان مسلمان باید خود را در ظاهر، با نشاط و شاداب نشان دهد؛ عبوس بودن و ترشرویی در اسلام پسندیده نیست.[2] اما نکته قابل توجه این‌که انسان مسلمان در عین اظهار نشاط و شادابی در ظاهر، از نظر باطنی و قلبی باید از یک نوع حزن و اندوه بر خوردار باشد.[3] مسئله حزن درونی یکی از مباحث مهمی است که اهل معرفت از زمان گذشته به آن پرداخته‌اند و تحلیل‌های فلسفی و عرفانی جالبی از آن ارائه کرده‌اند. چنان ‌که مولوی نیز اشاره به همین حزن و اندوه درونی می‌کند آن‌جا که می‌گوید:
بشنو از نی چون حکایت می‌کند
وز جدایی‌ها شکایت می‌کند
انسان اگر به حقیقت ذات خود توجه کند و بداند که جوهر وجود او از عالم قدس و مرغ باغ ملکوت است، زندگی دنیا را زندان تاریک می‌بیند.[4] البته نکته جالب‌تر این‌که این حزن درونی نه تنها موجب افسردگی روحی و بیماری‌های روانی نمی‌شود، بلکه افسردگی روحی را از بین می‌برد و علاج بیماری‌های روانی است. به بیان دیگر، سازنده خوشحالی حقیقی و از مبانی و پایه‌های نشاط واقعی و دائمی است. نمونه‌های عینی آن‌را می‌توان در تاریخ زندگی انسان‌های مؤمن و الهی یافت؛ چنان‌که در همین عصر نیز خاطرات بسیاری از رزمندگان اسلام و شهدا در دفاع مقدس می‌تواند گواه بر آن باشد.
آن‌گونه که برخی از روان‌شناسان نیز بر این باورند که در ساختار زیرین وجود انسان، نوعی بی‌قراری وجود دارد. آدمی موجودی است گرفتار غم غربت و همیشه در آرزوی رضایت خاطری است که از چنگش می‌گریزد، دل نگران وضع و حال خویشتن است. در کنار خود نیز آسوده نیست و پیوسته در پی فایق آمدن بر این حال غربت و بی‌گانگی است. این اندیشمندان چنین استنباط می‌کنند که غم دوری از هستی، نشانه‌ای، نمونه‌ای و پیش در آمدی از مشارکت آدمی در نظامی سرمدی است که در آن نظام مصیبت دیگر قانون زندگی نیست و مرگ نیز سیطره‌ای ندارد.[5]
2. در ارتباط معنا و محتوای این روایت به نظر می‌رسد؛ مقصود این است که خنده همراه با قهقهه، نشانه خوشحالی بیش از حد است و حکایت از درجه‌ای از غفلت انسان می‌کند؛ در حالی‌که اسلام خوشحالی بیش از حد را مورد مذمت قرار داده است. در روایات متعددی بیان شده است هنگامی که مرگ حق است خوشحالی بیش از حد انسان برای چیست؟ و هنگامی که شیطان دشمن انسان است، چگونه دچار غفلت می‌شود؟[6] سرور و خوشحالی واقعی انسان هنگامی است که اطمینان پیدا کند که هیچ خطری او را تهدید نمی‌کند و به آسایش مطلق رسیده است و این زمانی است که انسان وارد بهشت شود و از شر شیطان و جهنم نجات یافته باشد. در هر صورت مفاد روایت با یافته‌های روان‌شناسان و تحلیل‌های فلسفی و عرفانی هماهنگ است و تطابق دارد.

---