لطفا صبرکنید
بازدید
89775
89775
آخرین بروزرسانی:
1393/10/17
کد سایت
fa28701
کد بایگانی
34563
نمایه
معانی مختلف کلمه لطیف
اصطلاحات
لطیف ، لطف ، قاعده لطف
گروه بندی اصطلاحات
اصطلاحات فقهی - اصولی|سرفصل‌های قرآنی
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
کلمه «لطیف» به چه معنا است؟
پرسش
کلمه «لطیف» که در قرآن هم آمده، به چه معنا است؟
پاسخ اجمالی
کلمه «لطیف» از ماده «لطف» به معنای دوستی[1] و نرمی و ظرافت در شیء به کار می‌رود.[2] «لطیف»، از جمله صفات الهی است که در قرآن آمده، در مورد خداوند این واژه به معنای دوست داشتن بندگان، رساندن آنچه به نفع آنها است و فراهم نمودن مقدمات رسیدن خیر به آنان است.[3]
برخی از علماء پیرامون معنای کلی لطیف، اقوالی را ذکر کرده‌اند: »1. لطیف از نام‌هاى خدا است که معناى آن رفق و مهربانی نسبت به بندگان است. 2. لطیف آن کسى است که خواسته انسان را از روى مهربانى به خود برساند، 3. لطیف یعنى دانا و عالم به جزئیات و ریزه کارى‌هاى امور».[4]
اما در مورد معانی این کلمه در آیات مختلف قرآن اقوالی وجود دارد که متفاوت هستند و به اقتضای آیه و موضوع مورد بحث، معانی مختلفی از آن قصد شده است. این آیات عبارتند از:
1. «اللَّهُ لَطیفٌ بِعِبادِهِ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزیزُ»،[5] «در اینجا منظور از لطیف آن کسى است که به نوعی -که درک آن دقت می‌خواهد- به بندگانش منفعت می‌رساند، و این منافع عبارت است از نعمت‌هایی که خداوند میان بندگانش تقسیم فرموده و مریضی‌ها را از آنان دور ساخته، آنان را خوشنود می‌سازد و بهرهمندشان می‌کند، و با وسایلى آنان را قدرتمند مىنماید و از این قبیل نیروها که نمی‌توان به عمق آن پىبرد؛ زیرا که بسیار پیچیده است».[6] برخی دیگر در معنایی نزدیک به آنچه ذکر شد، آورده‌اند: «اللَّهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ یعنی احسان بسیاری به آنها می‌کند».[7]
2. اما در آیه: «یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ»[8] اقوال متفاوتی وجود دارد:
الف.«إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ یعنی قدرتش نافذ است».[9]
ب. برخی دیگر معتقدند: «إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ یعنی علم او هر چیز پنهانی را شامل می‌شود».[10]
3. همچنین در تفسیر کلمه لطیف در ذیل آیه: »أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ»[11] آورده‌اند: »علم و فضل او به همه اشیاء می‌رسد».[12]
بنابر این می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که کلمه لطیف اگر چه معنای لغوی خاصی دارد، اما این قابلیت را نیز دارد که در جملات مختلف، معانی در ظاهر متفاوتی را برساند؛ لذا با توجه به قرائن مختلف و قابلیت این کلمه، تفاسیر متفاوتی در آیات از این کلمه شده است که البته می‌توان بسیاری از آنها را به همان معنای لغوی لطیف برگشت داد؛ به بیان دیگر این تفاسیر را می‌توان تقریرهای مختلف از معنای لغوی این کلمه دانست.
برخی از علماء پیرامون معنای کلی لطیف، اقوالی را ذکر کرده‌اند: »1. لطیف از نام‌هاى خدا است که معناى آن رفق و مهربانی نسبت به بندگان است. 2. لطیف آن کسى است که خواسته انسان را از روى مهربانى به خود برساند، 3. لطیف یعنى دانا و عالم به جزئیات و ریزه کارى‌هاى امور».[4]
اما در مورد معانی این کلمه در آیات مختلف قرآن اقوالی وجود دارد که متفاوت هستند و به اقتضای آیه و موضوع مورد بحث، معانی مختلفی از آن قصد شده است. این آیات عبارتند از:
1. «اللَّهُ لَطیفٌ بِعِبادِهِ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْقَوِیُّ الْعَزیزُ»،[5] «در اینجا منظور از لطیف آن کسى است که به نوعی -که درک آن دقت می‌خواهد- به بندگانش منفعت می‌رساند، و این منافع عبارت است از نعمت‌هایی که خداوند میان بندگانش تقسیم فرموده و مریضی‌ها را از آنان دور ساخته، آنان را خوشنود می‌سازد و بهرهمندشان می‌کند، و با وسایلى آنان را قدرتمند مىنماید و از این قبیل نیروها که نمی‌توان به عمق آن پىبرد؛ زیرا که بسیار پیچیده است».[6] برخی دیگر در معنایی نزدیک به آنچه ذکر شد، آورده‌اند: «اللَّهُ لَطِیفٌ بِعِبادِهِ یعنی احسان بسیاری به آنها می‌کند».[7]
2. اما در آیه: «یا بُنَیَّ إِنَّها إِنْ تَکُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فی صَخْرَةٍ أَوْ فِی السَّماواتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ»[8] اقوال متفاوتی وجود دارد:
الف.«إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ یعنی قدرتش نافذ است».[9]
ب. برخی دیگر معتقدند: «إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ یعنی علم او هر چیز پنهانی را شامل می‌شود».[10]
3. همچنین در تفسیر کلمه لطیف در ذیل آیه: »أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ»[11] آورده‌اند: »علم و فضل او به همه اشیاء می‌رسد».[12]
بنابر این می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که کلمه لطیف اگر چه معنای لغوی خاصی دارد، اما این قابلیت را نیز دارد که در جملات مختلف، معانی در ظاهر متفاوتی را برساند؛ لذا با توجه به قرائن مختلف و قابلیت این کلمه، تفاسیر متفاوتی در آیات از این کلمه شده است که البته می‌توان بسیاری از آنها را به همان معنای لغوی لطیف برگشت داد؛ به بیان دیگر این تفاسیر را می‌توان تقریرهای مختلف از معنای لغوی این کلمه دانست.
[1]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج 6، ص 189، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ ششم، 1371ش.
[2]. مقاییس اللغه، ماده لطف، به نقل از مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 10، ص 192، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360ش.
[3]. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، تحقیق: حسینی، سید احمد، ج 5، ص 120، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش.
[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 5، ص 407، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. شوری، 19: «خدا نسبت به بندگانش بسیار مهربان و نیکوکار است، هر که را بخواهد روزى مىبخشد و او نیرومند و تواناى شکستناپذیر است».
[6]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 40.
[7]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 27، ص 590، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق.
[8]. لقمان، 16: «پسرم! اگر عمل هموزن دانه خردلى و در درون سنگى یا در آسمانها یا در دل زمین باشد، خدا آن را [در قیامت براى حسابرسى] مىآورد یقیناً خدا لطیف و آگاه است».
[9]. عاملی، علی بن حسین، الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز، تحقیق: محمودی، شیخ مالک، ج 2، ص 522، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول، 1413ق.
[10]. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق: اعلمی، حسین، ج 4، ص 145، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، 1415ق.
[11]. حج، 63: «آیا ندانستهاى که خدا از آسمان آبى نازل مىکند، در نتیجه زمین سرسبز و خرم مىشود به یقین خدا لطیف و آگاه است».
[12]. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 3، ص 168، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج 3، ص 58، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول، 1377ش.
نظرات
