جستجوی پیشرفته
بازدید
62584
آخرین بروزرسانی: 1392/07/25
خلاصه پرسش
شجاعت را تعریف کنید و فرقش با تهوّر و جبن در چیست؟
پرسش
شجاعت را تعریف کنید و فرق با جُبن و تهوّر چیست؟
پاسخ اجمالی

شجاعت
«شجاعت» یکی از چهار صفت برتر[1] در فضایل اخلاقی است که علمای اخلاق درباره آن در آثار خود مباحثی را مطرح کرده‌اند.
شجاعت عبارت است از: اطاعت قوه غضبیه از قوه عاقله؛ یعنى نترسیدن از آنچه نباید ترسید، و دوری کردن از آنچه باید از آن دوری نمود. به عبارت دیگر، شجاعت اطاعت قوه غضب از عقل در اقدام‏ بر کارهاى خطیر است، که در آنچه رأى عقل مقتضى آن است، اضطراب نشان ندهد. و این صفت، از بالاترین صفات کمالیه و با فضیلت‌ترین ملکات نفسانیه است. و کسى که این صفت را نداشته باشد، حقیقتا از مردى بى‌‏نشان است.
بنابر این، شجاع به کسی می‌گویند که همه کار و کردار وی برخاسته از خرد و دانایی و برابر با عقل باشد؛ کسی که بیش از هر چیز همیشه به خویشتن خویش و خواسته‌های گوناگون خود تسلّط دارد و هرگز بی‌گدار به آب نمی‌زند و همه نیروها و توانایی‌های خود را به صورت کامل و حساب شده در اختیار دارد، و هرگز عنان از کف نمی‌دهد.
به این ترتیب شجاع حقیقی کسی است که به وقتش صبر و بردباری پیشه می‌کند و دندان روی جگر می‌گذارد و به وقتش نیز فرصت‌ها را صید می‌کند و دست به اقدام‌های خطیر و خطرناک می‌زند.
تهوّر
«تهوّر» در جانب افراط شجاعت است. و عبارت است از اقدام در امورى که باید از آنها پرهیز کرد؛ یعنى اقدام به کارى که نباید کرد و انداختن خود در مهلکه‌‏هایى که در عقل و شرع منع شده است؛ دلیل بر بدى و ناپسندى آن و در وجوب محافظت و نینداختن خود در مهلکه، آیات و اخبار مربوط به این مسئله است. در مذمت آن همین قدر کافى است که خداى تعالى مى‌‏فرماید: «وَ لا تُلقُوا بِأیْدِیَکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ»؛[2] و خویشتن را به دست خویش به هلاکت میندازید.
حق این است که هر کس خود را از آنچه عقل به لزوم محافظت از آن حکم مى‏‌کند نگاه ندارد، از نوعى جنون و دیوانگى خالى نیست. چگونه چنین کسى را مى‌‌‏توان عاقل نامید که خود را بى‌‏باکانه به خطر مى‌‏اندازد؛ مانند کسی که خود را از کوه‌هاى بلند به زیر مى‌‏افکند، یا در گرداب‌ها و رودهاى غرق کننده فرو مى‌‏رود، یا از درندگان احتراز نمى‌‏کند. چنین شخصى اگر هلاک شود، به حکم شریعت قاتل خود به شمار مى‌‏رود و خودکشى موجب هلاک ابدى و شقاوت همیشگى است.[3]
جبن‏
«جبن» در طرف تفریط شجاعت است؛ یعنی ترسویی و اجتناب از کارهایى که باید به آنها اقدام کرد. به عنوان مثال در مواردى که انتقام بهتر است، انسان هیچ جنبش و حرکتى نکند، در مقابل غضب که افراط در این حرکت است؛ لذا جبن به یک اعتبار ضدّ غضب است و به اعتبارى دیگر ضدّ تهوّر. و به هر دو اعتبار در طرف تفریط و از مهلکات بزرگ است و آدمى به سبب آن دچار صفات مذمومى؛ مانند خوارى نفس و ذلّت و ناگوارى زندگى مى‌‏شود و مردم در جان و مال او طمع مى‌‏کنند و در کارهاى خود بى‌‏ثبات و تنبل و راحت طلب مى‏‌گردد؛ از این‌رو از همه سعادت‌ها باز مى‌‏ماند و ستمکاران دست تجاوز بر او مى‌‏گشایند، و انواع رسوایی‌ها را درباره خود و خانواده‌‌اش تحمّل مى‏‌کند. دشنام‌ها و تهمت‌هاى ناروا را مى‌‏شنود و نسبت به آنچه موجب ننگ و رسوایى است بى‌‏مبالات مى‌‏شود و کارهای مهمّ خود را معطّل مى‏‌گذارد؛ لذا در شریعت از آن نکوهش شده است.[4] رسول اکرم(ص) فرموده: «لا ینبغى للمؤمن أن یکون بخیلا و لا جبانا»؛[5] سزاوار نیست که مؤمن بخیل و ترسو باشد.
همچنین آن‌حضرت فرمود: «اللّهمّ إنّى أعوذ بک من البخل، و أعوذ بک من الجبن، و...»؛[6] خدایا به تو پناه مى‌‏‌برم، از بخل و جبن(ترسویی).
امام علی(ع) نیز در فرمان حکومتی‌اش به مالک اشتر در مورد ترسوها سفارش می‌کند: «...وَ لَا تُدْخِلَنَّ فِی مَشُورَتِکَ بَخِیلًا یَعْدِلُ بِکَ عَنِ الْفَضْلِ وَ یَعِدُکَ الْفَقْر وَ لَا جَبَاناً یُضْعِفُکَ عَنِ الْأُمُور...»؛[7] در حلقه مشاورانت دو گروه را دخالت مده، بخیلان و ترسوها؛ چرا که بخیلان تو را از فضل و بخشش منصرف می‌کنند، و ترسوها باعث ضعف و سستی در تصمیم گیری‌ها می‌شوند.
 

[1]. حکمت، شجاعت، عفت و عدالت.
[2]. بقره، 195
[3]. ر. ک: نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، ج 1، ص 204، اسماعیلیان، قم، چاپ هفتم، 1386ش؛ نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، ص 122، رشیدی، تهران، بی‌تا.
[4]. همان، ص 205؛ همان.
[5]. جامع السعادات، ج 1، ص 205. گفتنی است که حدیث مذکور با این متن در منابع روایی نیامده، بلکه بر گرفته از مضمون روایات است و علمای اخلاق آن‌را به این صورت در منابع معتبر اخلاقی ذکر کرده‌اند.
[6]. ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسى‏، مجموعة ورام، ج ‏1، ص 172، مکتبه فقیه، قم، چاپ اول، 1410ق.‏
[7]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صالح، صبحی، ص ۴۳۰، هجرت، قم، چاپ اول، 1414ق.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها