شهر مدینه در شمال غربی شبه جزیره‌ی عربستان و در شمال شهر مکه مکرمه واقع شده است. از غرب و شرق به وسیله حرّه‌ها(سنگلاخ) محاصره شده است. و چندین کوه -کوه احد در شمال و کوه عیر در جنوب و کوه جمارات در غرب ـ در مدینه واقع است و در مدینه سه دره وجود دارد. عقیق ـ بطحان و قنات.[1]

تاریخ تشکیل مدینه از دو جهت قابل بررسی است: قبل از اسلام، و بعد از اسلام.

1. قبل اسلام

نخستین ساکنان یثرب را پس از طوفان نوح(ع) چهار قسمت دانسته­اند:

1-۱فرزندان(عبیل) که از بازماندگان کشتی نوح که بر کوه جرای(آرارات) نشسته بود، خارج شده در شهر یثرب فرود آمدند و این شهر بنام نخستین ساکن آن یعنی ـ یثرب بن عبیل بن عوص ابن ارم بن سلم بن نوح ـ یثرب نامیده شد.[2]

۱-۲. بعضی اولین ساکنان آن‌را یثرب بن قافیه بن مهلابیل بن ارم بن عبیل بن عوص بن ارم سام بن نوح دانسته­اند.[3]

۱-۳. بعضی اظهار داشته­اند نخستین ساکنان مدینه پس از طوفان اقوام صعل و فالح بودند که قوم فاسق و فاجر بودند که خداوند داوود نبی(ص) را به اصلاح آنان فرستاد.[4]

۱-۴. آخرین گروه نظرشان این است که قوم عمالقه در این سرزمین ساکن شده و یثرب را به وجود آوردند، اما یهودیان بارها در طول تاریخ به این سرزمین مهاجرت کرده­اند. مورخان، مهاجران اولیه یهود را از هزار تا هفت‌صد سال پیش از میلاد مسیح ثبت کرده­اند. و حدود چهارصد تا پانصد سال قبل از اسلام اقوامی از یمن به نام اوس و خزرج به یثرب رفتند که جمعیت غالب آن‌جا را تشکیل دادند که این دو قبیله سیزده سال بعد از بعثت پیامبر اسلام میزبان پیامبر و مسلمانان شدند و نقش مهمی را در حفظ و گسترش اسلام ایفا نمودند. که این دو قوم سرزمین یثرب را توسعه دادند.[5]

2. بعد از اسلام

در ذی الحجه سال یازدهم بعثت، پیامبر اسلام(ص) با شش نفر از خزرجیان در منا گفت‌وگو کرد و اسلام را بر آنان عرضه نمود. سال بعد تعداد یازده نفر از انصار با پیامبر در عقبه‌ی منا پیمانی بستند و در سال سیزدهم تعداد 73 نفر از اوس و خزرج که 2 نفر آنان زن بودند خدمت پیامبر(ص) رسیدند، ضمن پذیرش اسلام از پیامبر دعوت کردند تا به یثرب آمده و رهبری این شهر را برعهده بگیرد؛ لذا پیامبر اسلام در نخستین شب ربیع الاول سال چهاردهم بعثت، از سوی خداوند برای ادامه مأموریت الهی خود عازم یثرب شد که این هجرت از مکه به مدینه، برای اسلام و برای جهان تاریخ جدیدی را آغاز کرد و از همان سال و با مهاجرت پیامبر خدا(ص) به یثرب این شهر مدینة النبی یا مدینه نام یافت، و بدین صورت شهر مدینه با محوریت اسلام تشکیل شد.

با ظهور اسلام، پیامبر اکرم(ص) اهل یثرب را به هدایت، صلح و دوستی رهنمون ساخت. آن‌حضرت برای ترویج اسلام، و جهت التیام بیماری عداوت و دشمنی و اعاده امنیت به مدینه، رهسپار این شهر شد و با اتحاد بین قبیله اوس و خزرج، گروه انصار را به وجود آورد.