کمال الدین میثم بن علی بن میثم البحرانی، معروف به ابن میثم، متوفای سال (699-697 هـ. ق) در اوایل قرن هفتم در بحرین به دنیا آمد، و در مهد علم و فقاهت، در خانواده‌ای مشهور و ریشه‌دار پرورش یافت. جد بزرگوارش میثم بن المعلی از شیوخ بزرگوار بحرین بود.
وی تحصیل علم دینی را در کشورش شروع کرد و سپس برای تکمیل تحصیلات عالیه رهسپار بغداد شد. ابن میثم در این سفر از محضر اساتید و بزرگانی؛ مانند ابوالسعادات اسعد بن عبدالقاهر بن اسعد اصفهانی، علی بن سلیمان بحرانی و علمای دیگر استفاده‌ها برد. آن‌گاه به محل تولد خویش، یعنی بحرین بازگشت و برهه‌ای از زندگی علمی خویش را در حالت انزوا و گوشه نشینی گذراند. اما اصرار علمای عراق بر حضورش در عراق و بهره گیری طالبان علم از محضر وی، سبب شد تا این درخواست را بپذیرد و با حضورش در عراق به مجامع علمی و حوزه‌های دینی گرمی بخشد. این دوره(حضور در عراق) مهم‌ترین دوران زندگی ابن میثم است که مهم‌ترین و با ارزش‌ترین آثار علمیش را نیز در همین برهه از تاریخ زندگی‌اش نوشته است.
ابن میثم در اواخر عمرش دوباره به بحرین بازگشت و در بین سال‌های (699- 697 هـ.ق) دار فانی را وداع کرد و در همان جا به خاک سپرده شد.
این میثم در زمره آن دسته از عالمانی است که با اختیار نمودن عزلت و گریز از هیاهوی شهرت دنیایی به کسب مقامات معنوی و سرمایه‌های علمی پرداخت و از راه تألیف آثار و تربیت شاگردان برجسته و ممتاز به تحکیم مبانی تشیع و نشر معارف اهل بیت(ع) اقدام نمود.[1]
کمال الدین علی بن میثم بحرانی، عالمی وارسته و تهی دست از متالع دنیا، اما غنی از سرمایه‌های علمی، اخلاقی، معنوی و عرفانی بود. این شیوه (گوشه نشینی) اگر چه ممکن است مورد اقبال بسیاری از عالمان قرار نگیرد، چنانچه درباه ابن میثم چنین بود که این سیره مورد نکوهش عالمان عراق قرار گرفت. اما برای این عالم فرزانه فرصتی بود تا به اندوخته‌های علمی و معنوی خود بیفزاید و به سیر و سلوک معنوی بپردازد. در ظل توجهات و عنایات الهی و به مدد این سیر و سلوک بود که توانست، آثار گران‌سنگی؛ چون شرح نهج البلاغه، قواعد المرام، النجاة و ... را به رشته تحریر درآورد و جهان تشیع را از این سرمایه‌های علمی و معنوی متنعم سازد.
شخصیت ابن میثم از جنبه‌ها و زوایای مختلف شایان توجه و قابل دقت و بررسی است. به اعتراف اکثر متفکران و محققان مسلمان، وی در علوم و دانش مختلف اسلامی؛ نظیر فقه، کلام، فلسفه، حدیث و ادبیات استادی بزرگ و دارای سبک و روش بود. ابن میثم از طریق مختلف چه راه‌های علمی و چه در سیره اخلاقی و عرفانی و آثار برجای گذاشته از خود، تأثیر فراوانی بر حرکت علمی در دنیای اسلام بویژه در عراق و بحرین گذاشته است.
- شخصیت تفسیری ابن میثم را باید با شرح و تفسیر نهج البلاغه‌اش شناخت، شرحی که در ارائه نظریات دقیق و عمیق و طرح مسائل مختلف اعتقادی، عرفانی، علمی و تاریخی در نوع خود بی‌مانند و یا کم نظیر است، و همین ویژگی است که این کتاب را از سایر شرح و تفسیرهایی که بر نهج البلاغه نوشته شده است، متمایز می‌سازد. وی در این شرح که به شیوه کلامی، فلسفی و عرفانی به رشته تحریر درآورده، تبحر و تسلط خویش را بر فلسفه، کلام، عرفان و ... به نمایش گذاشته است. تبیین مسائل مهم خداشناسی با استدلال‌ها و براهین کلامی - فلسفی، در مباحث توحید و صفات الهی به صورت مبسوط، دلیل این مدعا است.
بیان آخرین نظریات علمی بویژه در خطبه اول نهج البلاغه، در خلقت آدم، چگونگی پیدایش آسمان‌ها، زمین و کهکشان‌ها، احاطه وی بر علوم روز و کیهان شناسی در قرن هفتم هجری را می‌رساند.
- شخصیت کلامی و فلسفی، از ویژگی‌های بس مهم و در خور توجه این عالم ربانی این است. وی با آن‌که یک فقیه جامع الشرایط بود. اما در عین حال در جایگاه یک متکلم و فیلسوف شیعی، تمام سعی و تلاش خود را صرف تبیین و نشر مبانی عقیدتی و کلامی تشیع، بویژه مسئله امامت نموده است. تألیف آثار ارزشمندی؛ چون قواعدالمرام فی علم الکلام، النجاة فی القیامة فی تحقیق امرالامامة، شرح حدیث منزلة، شرح و تفسیر نهج البلاغه و ... بیانگر تلاش‌های خالصانه آن بزرگ مرد در عرصه علم و فرهنگ شیعی است.
- شخصیت عرفانی، از ویژگی‌های دیگر ابن میثم، شخصیت عرفانی و اخلاقی او است. دیدگاه‌های وی در باب توحید، شناخت ذات اقدس الهی و صفات او، نشان از مقام عرفانی او دارد. ساده زیستی و انزوای وی از اجتماع دلیل دیگری بر شخصیت عرفانی ابن میثم است. به اعترافات تاریخ نویسان و اصحاب تراجم از تاریخ زندگی این عالم فرزانه، اطلاعات جامع و کافی در دست نیست و این شاید به جهت گوشه نشینی و عزلت وی از اجتماع بوده و به همین جهت از نگاه ارباب تراجم مخفی مانده است.
این انزوا و اختیار عزلت برای وی توفیق بود تا هم به سیر و سلوک عرفانی و معنوی پرداخته و هم با تدوین آثار عمیق و گران‌سنگ به تحکیم مبانی شیعه دوازده امامی بپردازد، تا امروز جهان تشیع به پیشینه پربار خود ببالد.[2]
ابن میثم عالمی است که کتاب‌ها و رساله‌هایش مورد استفاده خاص و عام قرار گرفته است. اندیشمندان و متفکران بسیاری از آثارش بهره گرفتند، بویژه آن‌که بعضی از کتاب‌هایش؛ نظیر شرح نهج البلاغه و قواعد المرام، جزو کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه بوده و توسط اساتید تدریس می‌شد. فقیه بزرگ شیعه، شهید ثانی در حالات خود می‌نویسد: در سفری که به «کرک نوح» رفته بودم، نزد مرحوم سید حسن بن السید جعفر مدتی شاگردی نمودم و فنونی را نزد ایشان تعلیم دیده بودم، از جمله کتاب‌هایی که نزد ایشان خواندم، کتاب قواعدالمرام ابن میثم بحرانی بود.[3]

---