روزه و رمضان در قرآن و احادیث

ماه رمضان در قرآن

خداوند متعال، در قرآن کریم درباره ماه رمضان می‌فرماید: "ماه رمضان است ماهی كه در آن براى راهنمايى مردم و بيان راه روشن هدایت و جدا ساختن حق از باطل، قرآن نازل شده است. پس هر كس كه اين ماه را دريابد، بايد كه در آن روزه بدارد. و هر كس كه بیمار يا در سفر باشد، به همان تعداد از روزهاى ديگر. خدا براى شما خواستار آسايش است نه سختى و تا آن شمار را كامل سازيد. و خدا را بدان سبب كه راهنماييتان كرده است به بزرگى ياد كنيد و سپاس گوييد.[1]

اين كه ماه رمضان براى روزه گرفتن انتخاب شده، به خاطر اين است كه اين ماه بر ساير ماه‌ها برترى دارد. این برتری از آن رو است که قرآن در آن نازل شده است. قرآنی که كتاب هدايت و راهنماى بشر است و با دستورات و قوانين خود روش‌هاى صحيح را از ناصحيح جدا كرده و سعادت انسان‌ها را تضمين نموده است، در این ماه نازل شد.[2] بنابراین، اهمیت و ارزش رمضان، به نزول قرآن است.[3]

ماه رمضان در احادیث

در باره اهمیت و جایگاه ماه رمضان در احادیث معصومان(ع)، به بیان یک روایت اکتفا می‌کنیم. امیر المؤمنین على(ع) می‌فرماید: رسول خدا(ص) يك روز خطبه‌ای را براى ما خواند و در آن فرمود: مردم ماه خدا با بركت و رحمت و آمرزش به شما رو كرده است؛ ماهى است كه پيش خدا بهترين ماه است؛ روزهايش بهترين روزها؛ شب‌هايش بهترين شب‌ها؛ ساعاتش بهترين ساعات است. ماهى است كه در آن دعوت شديد به مهمانى خدا ... نفس‌هاى شما در آن تسبیح و خواب شما در آن عبادت است؛ كردارتان در آن پذيرفته و دعايتان مستجاب. از خدا بخواهيد با نيات درست و دل‌هاى پاك كه شما را براى روزه در آن و خواندن قرآن موفق دارد. بدبخت آن كه از آمرزش خدا در اين ماه محروم شود، به گرسنگى و تشنگى خود در آن، گرسنگى و تشنگى روز قیامت را ياد كنيد. بر فقراء و مساكين خود صدقه دهيد و بزرگان خود را احترام كنيد و کودکان را ترحم كنيد. صله رحم كنيد و زبان‌ها نگهداريد و از آنچه خدا ديدنش را حلال نكرده چشم بپوشيد و آنچه را از شنيدنش حلال نكرده گوش ببنديد و بر يتيمان مردم مهر ورزيد تا بر يتيمان شما مهر ورزند. به خدا از گناهان خود توبه كنيد و در وقت نماز دست به دعا برداريد كه بهترين ساعت‌ها است. خدا در آن نظر لطف به بندگان خود دارد، به مناجات آنها پاسخ دهد و فرياد آنها را لبيك گويد و درخواست آنها را بدهد و دعاى آنها را مستجاب كند. ای مردم نفس شما گرو كردار شما است آن را به استغفار رها كنيد. دوش شما از گناهان شما بار سنگينى دارد به طول سجود آن را سبك كنيد و بدانيد كه خداوند به عزت خود قسم خورده كه نمازگزاران و ساجدان را عذاب نكند و آنها را روز قيامت به هراس دوزخ نيندازد. ای مردم هر كدام شما در اين ماه يك روزه‌دار را افطار دهد، نزد خدا ثواب آزاد كردن بنده‏اى دارد و گناهان گذشته‏اش آمرزيده شود. عرض شد يا رسول اللَّه همه ماها بر آن توانائى نداريم، فرمود از خدا بپرهيزيد گرچه با نيمه خرمائى باشد و گرچه به شربتى آب باشد. ای مردم هر كه در اين ماه خوش‏خلقى كند جواز صراط او باشد، در روزى كه همه قدم‌ها بلغزد. هر كه در آن تخفيف دهد بر مملوكان خود خدا حسابش را تخفيف دهد و هر كه شر خود را باز دارد، خدا خشم خود را از او باز دارد روزى كه ملاقاتش كند. هر كس در آن يتيمى را گرامى دارد، خدا روز ملاقاتش او را گرامى دارد و هر كه در آن صله رحم كند روز ملاقات با او صله نمايد به رحمت خود، و هر كس قطع رحم كند خدا در روز ملاقاتش رحمت خود از او ببرد. هر كس نماز مستحبى بخواند، خدا برات آزادى از آتش برايش بنويسد و هر كه در آن واجبى ادا كند ثواب كسى دارد كه هفتاد واجب در ماه‌هاى ديگر ادا كند. هر كس در آن بر من بسيار صلوات فرستد، خدا روزى كه ميزان‌ها سبك است ميزانش را سنگين كند. هر كس يک آيه قرآن در آن بخواند چون كسى باشد كه در ماه‌هاى ديگر يک ختم قرآن بخواند. ای مردم درهاى بهشت در اين ماه گشوده است، از خدا بخواهيد كه آنها را به روى شما نبندد، درهاى دوزخ در اين ماه بسته است، از پروردگار خود بخواهيد كه آنها را به روى شما نگشايد. شیاطین در آن به بندند، از خداوند، پروردگار خود بخواهيد كه ديگر آنها را بر شما مسلّط نكند. امير المؤمنين فرمود من برخاستم و عرض كردم يا رسول اللَّه كدام عمل در اين ماه بهتر است فرمود: اى أبو الحسن، بهترين عمل در اين ماه دوری از محارم خداى عز و جل است.[4]

[1]. بقره، 185.

[2]. مکارم شیرازی، ناصر، نمونه، ج 1، ص 634، ، دار الكتب الإسلامية، تهران‏، چاپ اول ، 1374 ش.‏

[3]. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج 1، ص 289، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، 1383ش.

[4]. شيخ صدوق، أمالي، ص 93، انتشارات كتابخانه اسلاميه، 1362.