3062
مقصود از وحدت وجود این نیست که مجموعۀ جهان هستی خدا است؛ زیرا مجموع، وجود و وحدت حقیقی ندارد، همچنین مقصود اتحاد خداوند با موجودات نیست؛ چون اتحاد (به این معنا که دو چیز بدون از دست دادن شیئیت و دوئیت خود تبدیل به یک چیز گردند) محال است؛ بلکه منظور این است که هستی منحصر در ذات متعالی خداوند است؛ ماسوی الله نمود و ظهور و تجلی او هستند؛ به اين بيان خداوند متعال كه هستی محض است، شدت و كمال هستی او موجب عشق به ظهور و تجلی میگردد. به بیان دیگر، مراد از وحدت وجود این است که وجود در عين اينكه شخصی است، ولی كثرت و تعدد و اختلاف انواع و آثار آنان نیز محفوظ است؛ مانند نفس انسان كه واحد شخصی است؛ زيرا كه مسلما هر فردی يک شخص بيش نيست، ولی در عين حال با قوای خود اعم از قوای ظاهری و باطنی(مشاعر، هاضمه، ناميه و مولده) متحد است كه نفس عين قوای خود و قوا عين نفس هستند.