همان‌گونه که در پرسش گفته شد، در منابع حدیثی از امام باقر(ع) و امام صادق‌(ع) نقل شده است:

 «هرگاه پروردگار عالم بخواهد بندگانش را بیم دهد و به آنان ترک گناه را یادآوری کند خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی می‌شود، هرگاه چنین شد با ادای نماز به او پناهنده شوید».^[1]

با قطع نظر از سند روایت،^[2] محتوای روایت، قابل پذیرش است؛ یعنی همه‌ی پدیده‌‌های جهان طبیعت علاوه بر این‌که علل و عوامل طبیعی دارند، معلول عوامل غیرمادی هم هستند، و بین علل مادی و عوامل فرامادی، تنافی و تعارضی وجود ندارد؛ بلکه اینها مکمل یکدیگر بوده و در طول هم هستند؛ یعنی پروردگار متعال و خالق جهان، پدیده‌‌های مادی جهان طبیعت را بر اساس مصالح و مفاسدی که خود می‌داند، از طریق اسباب و مسببات متعدد از جمله اسباب مادی پدید می‌آورد. بنابراین، منافاتی ندارد که کسوف و خسوف در عین حال که علل مادی دارند؛ یعنی در اثر نحوه‌ی قرار گرفتن وضعیت زمین و ماه و خورشید پدید می‌آیند، برای اصل وجود چنین رخدادی به صورت مرتب، علل معنوی نیز وجود داشته باشد و خداوند متعال برای توجه دادن انسان‌‌ها به ضعف ناتوانی آنان و محکوم بودنشان در برابر قوانین طبیعت و توجه به مدیریت جهانی خداوند، این پدیده‌ها را ایجاد ‌کند تا انسان‌ها دچار غرور نشوند و ارتباط خود را با خالق هستی که منبع و سرچشمه‌ی حیات و زیبایی است بر قرار کنند.

این هشدارها می‌تواند با استفاده از حوادث طبیعی غیر منتظره مانند زلزله و طوفان نیز رخ دهد.

به عبارت دیگر، خداوند مسیر طبیعت را به گونه‌ای تنظیم کرده است که با حوادث قابل پیش‌بینی و نیز رخدادهای غیر منتظره، انسان‌ها به صورت مرتّب به یاد خدا، مرگ و آخرت افتاده و در مسیر زندگی خویش، تحولی ایجاد کنند.

بدین جهت دستور دادند که در موقع گرفتگی خورشید و ماه، زلزله و ... نماز آیات خوانده شود.[3]

اما این مطلب که آیا روایت یاد شده، توصیه‌ای به خواندن چند باره‌ی نماز آیات است، باید گفت: واژه‌ی «صلاة» در این روایت، معنایش عام بوده و شامل هر دعا و نمازی می‌شود و هرچه دعا و تضرع بیشتر باشد، به یقین پاداش و اثرش بیشتر خواهد بود و انسان را به خدا نزدیک‌تر می‌کند و نیازی به تکرار نماز آیات نیست.

به هر حال، معنای روایت آن نیست که اگر نماز بیشتری بخوانیم و هرچه بیشتر دست به دعا برداریم، خواهیم توانست از بروز کسوف و خسوف‌ها در آینده جلوگیری کنیم، بلکه این اتفاقات تنها به عنوان زنگ خطری است که در طول تاریخ باقی خواهد ماند.

[1]. «مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْمُفِیدُ فِی الْمُقْنِعَةِ قَالَ رُوِیَ عَنِ الصَّادِقِینَ ع: أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ تَخْوِیفَ عِبَادِهِ وَ تَجْدِیدَ الزَّجْرِ لِخَلْقِهِ کَسَفَ الشَّمْسَ وَ خَسَفَ الْقَمَرَ فَإِذَا رَأَیْتُمْ ذَلِکَ فَافْزَعُوا إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِالصَّلَاة». شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 7، ص 484، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

[2]. این حدیث را اولین بار فقط شیخ مفید آن‌هم به صورت مرسل نقل کرده است. ر. ک: شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، المقنعة، ص 208، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.

[3]. ر. ک: «کیفیت و موارد وجوب نماز آیات»، 2996.