«...وما یعْزُبُ عَنْ رَبِّک مِنْ مِثْقالِ ذَرَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَلا فِی السَّماءِ وَلا أَصْغَرَ مِنْ ذلِک وَلا أَکبَرَ إِلاَّ فِی کتابٍ مُبِینٍ»؛... و هیچ چیز در زمین و آسمان از پروردگار تو مخفی نمی‌ماند، به اندازه سنگینی ذره‌‏ای و نه کوچک‌تر از آن و نه بزرگ‌تر از آن، مگر این‌که (همه آنها) در کتاب آشکار (و لوح محفوظ علم خداوند) ثبت است.

در مورد اعراب این آیه باید گفت که «ما» نافیه است و کلمه «یعْزُبُ» فعل مضارع است و «عَنْ رَبِّک» جار و مجرور و متعلق به «یعزب» می‌باشد. کلمه «مِنْ» حرف جر زائد است و کلمه «مِثْقالِ» فاعل «ما یعزب» است که لفظا مجرور و محلا مرفوع است. کلمه «ذَرَّةٍ» مضاف‌إلیه و «فِی الْأَرْضِ» متعلق به محذوف است و نقش آن حال است. «وَ لا فِی السَّماءِ» معطوف بر «فی الأرض»است. «وَلا» واو حرف عطف و «لا» زائده است. کلمه «أَصْغَرَ» نیز بر کلمه «مثقال» عطف شده است؛ اما از آن‌جا که ممنوع التصرف است، فتحه آن در عوض کسره است. کلمه «مِنْ ذلِک» جار و مجرور است و متعلق به «أصغر» است. «وَ لا» واو از حروف عاطفه بوده و «لا» زائده است. «أَکبَرَ» بر «أصغر» عطف شده است. «إِلَّا» حرف استثناء است. «فِی کتابٍ» متعلق به خبر محذوف که تقدیر آن «هو» است.[1]

«لا یعْزُبُ عَنْهُ مِثْقالُ ذَرَّةٍ فِی السَّماواتِ وَلا فِی الْأَرْضِ وَلا أَصْغَرُ مِنْ ذلِک وَلا أَکبَرُ إِلاَّ فِی کتابٍ مُبِینٍ»؛ و به اندازه سنگینی ذره‌‏ای در آسمان‌ها و زمین از علم او دور نخواهد ماند، نه کوچک‌تر از آن و نه بزرگ‌تر، مگر این‌که در کتاب مبین ثبت است.

در مورد اعراب این آیه باید گفت؛ کلمه «لا یعْزُبُ» لا حرف نفی و «یعزب» فعل مضارع است و «عَنْهُ» جار و مجرور متعلق به یعزب است. کلمه «مِثْقالُ» فاعل و «ذَرَّةٍ» مضاف إلیه آن است. کلمه «فِی السَّماواتِ» جار و مجرور متعلق به حال محذوف است. «وَ لا فِی الْأَرْضِ» بر «فی السماوات» عطف شده است. «وَ لا» واو حرف عطف بوده و «لا» حرف نفی است. کلمه «أَصْغَرُ» مبتدأ است.[2] البته برخی نیز آن‌را بر کلمه «مِثْقالُ» که فاعل «لا یعْزُبُ» و مرفوع است، عطف دانستند.[3] «مِنْ ذلِک» جار و مجرور خبر آن «وَ لا أَکبَرُ» بر «أَصْغَرُ» عطف شده است. «إِلَّا» از کلمات حصر به شمار می‌آید و «فِی کتابٍ» متعلق به محذوف است و حال است. «مُبِینٍ» نیز صفت به شمار می‌آید.[4]

با توجه به ترکیب اَدبی ذکر شده، تفاوت اعراب کلمه «و لا أصغر» در دو آیه مشخص می‌شود.

[1]. دعاس، حمیدان، قاسم، اعراب القرآن الکریم، ج‏ 2، ص 33، دمشق، دارالمنیر و دارالفارابی، چاپ اول، 1425ق.

[2]. همان، ج‏ 3، ص 62.

[3]. نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد، اعراب القرآن، ج 3، ص 228، بیروت، منشورات محمدعلی بیضون، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1421ق.

[4]. إعراب القرآن الکریم، ج ‏3، ص 62.