جستجوی پیشرفته
بازدید
45976
آخرین بروزرسانی: 1399/12/05
خلاصه پرسش
آیا خداوند یک انرژی است؟
پرسش
آیا درست است که می‌گویند خدا یک انرژی است؟
پاسخ اجمالی

خداوند متعال، واجب الوجود، عالم، دارای اراده، پاک و منزه از هر گونه نیاز، محدودیت و نقص است؛ اما انرژی موجودی توأم با نقص، نیاز، محدودیت و فاقد علم و اراده است.

از مقایسه‌ی بین ویژگی‌های انرژی با صفات خدای متعال، روشن می‌شود که خداوند انرژی نیست؛ چراکه انرژی قابلیت انجام کار(فعل و انفعال) را مشخص می‌کند، می‌تواند فرم‌های متنوع داشته باشد، و می‌تواند از فرمی به فرم دیگر تبدیل شود و دارای ویژگی‌ها زیر است:

  1. انرژی خاصیتی از ماده و مظروف آن است.
  2. انرژی منبع دارد.
  3. انرژی داری کمیت است.
  4. انرژی محدودیت‌هایی دارد.
  5. انرژی قابل تبدیل است.

اما خدای سبحان نه خاصیتی از ماده و مظروف آن است، و نه منبع و علت، و نه کمیت و محدودیت دارد، و نه متغییر و قابل تبدیل است؛ و قرآن کریم نیز خداوند را بی‌نیاز مطلق و منزه از عیب و نقص و محدودیت معرفی می‌کند.

اهل بینش با مقایسه‌ی مذکور و استدلال عقلی درمی‌یابند که خداوند انرژی نیست.

پاسخ تفصیلی

ابتدا به تبیین مفهوم لفظی انرژی پرداخته، سپس ویژگی‌های انرژی را بررسی می‌کنیم. در گام سوم به مقایسه‌ی ویژگی‌های انرژی با ویژگی‌های خدای متعال (با استفاده از منابع علم فیزیک و قرآن و استدلال‌های عقلی مستفاد از  منابع کلامی) می‌پردازیم. و در نهایت مطالب را با یک جمع‌بندی پایان می‌دهیم.

تعریف انرژی

«انرژی قابلیت انجام کار را مشخص می‌کند، می‌تواند فرم‌های متنوع داشته باشد، و می‌تواند از فرمی به فرم دیگر تبدیل شود».[1]

ویژگی‌های انرژی

با توجه به تعریف علمی مذکور و با توجه به نکات مطرح شده در منابع علمی،[2] ویژگی‌های شاخص مفهوم انرژی را می‌توان بدین گونه بیان کرد:

  1. انرژی خاصیتی از ماده و مظروف آن است. به عنوان مثال نور خورشید که بعضی تصور می‌کنند بدون منشأ ماده است، در حقیقت حاصل یک واکنش شیمیایی بین مواد است.[3]
  2. انرژی (source) و منبع تولید کننده دارد و همواره محصول یک فرآیند فیزیکی یا واکنش شیمیایی است.
  3. انرژی قابل اندازه‌گیری است و کمیت دارد. هر نوع انرژی با توجه به موّلد آن دارای یک مقدار (بزرگی) با واحد اندازه‌گیری (دیمانسیون) خاص است.
  4. انرژی دامنه‌ی قدرت مشخص و محدودیت‌های مختص به خود دارد. به عنوان مثال نور فقط به خط مستقیم سیر می‌کند و هیچ‌گاه نمی‌تواند از یک مانع کدر عبور کند و ... .
  5. از همه مهم‌تر این‌که صور انرژی قابل تبدیل به هم هستند، به طوری که کیفیت و جنس آنها تغییر می‌کند. - به عنوان مثال انرژی کشایی ذخیره شده در فنر با آزاد شدن فنر تبدیل به انرژی جنبشی می‌شود. یا انرژی پتانسیل آب پشت سد تبدیل به انرژی الکتریکی می‌شود.- بلکه در دهه‌‌های اخیر دانشمندان بزرگی که در راس آنها انیشتین قرار دارد ثابت کرده‌اند که امکان تبدیل ماده به انرژی و بالعکس وجود دارد.[4]

مقایسه‌ی ویژگی‌های انرژی با صفات الهی

با توجه به این ویژگی‌ها و با مطالعه‌ی صفات خدای متعال در قرآن کریم و کتب اعتقادی معتبر،[5] خواهیم دید این ویژگی‌ها با صفات خداوند در تناقص است؛ چون خدای متعال، واجب الوجود، عالم، دارای اراده، پاک و منزه از هر گونه نیاز، محدودیت و نقص است؛ اما انرژی موجودی توأم با نقص، نیاز، محدودیت و فاقد علم و اراده است؛ لذا خداوند نه خاصیتی از ماده و مظروف آن است، و نه (source) و منبع و علت، و نه کمیت و محدودیت دارد، و نه متغییر و قابل تبدیل است.

قرآن کریم نیز خداوند را بی‌نیاز مطلق و منزه از عیب و نقص و محدودیت معرفی می‌کند؛ زیرا در یک‌جا می‌فرماید: «اللَّهُ الصَّمَدُ».[6] یعنی معبود بی‌نیاز، پس معقول نیست که  نیازمند به چیزی باشد. در نتیجه خداوند در هیچ ظرفی قرار نگرفته است؛ زیرا اگر در ظرفی قرار گیرد نیازمند آن خواهد شد.

چنان‌که این آیه‌ی شریفه می‌گوید خداوند معلول نیست و به مولد نیاز ندارد، بلکه همه‌ی عالم نیازمند او هستند و او علة العلل است. حضرت علی(ع) در تفسیر «صمد» فرمود: «تأویل صمد آن است که او نه اسم است و نه جسم؛ نه مانند دارد و نه شبیه؛ نه صورت دارد و نه تمثال؛ نه حد و حدود؛ نه محل و نه مکان ... نه نورانی است و نه ظلمانی؛ نه روحانی است و نه نفسانی؛ و هیچ مکانی گنجایش او را ندارد».[7]

آیه‌ی اخیر و حدیثی که درباره‌ی آن ذکر شد، به خوبی بیانگر تفاوت بین انرژی و خداوند است و به استدلال عقلی مذکور اشاره دارد.

و در جای دیگر آمده است: «خداوند بر هر چیزی احاطه دارد».[8] پس هیچ وسیله‌ای نمی‌تواند مقیاس اندازه‌گیری خداوند شود؛ زیرا بر هر ابزاری محیط است.

همچنین آمده است: «خداوند بر هر چیز توانا است».[9] از این آیه می‌توان استدلال کرد که خداوند هیچ‌گونه محدودیتی ندارد.

و در جای دیگر می‌فرماید: «در سنت‌های الهی هیچ‌گاه تغییری نمی‌یابی»؛[10] زیرا سنت‌های ثابت و غیر متحول فقط از وجود ثابت و غیر متبدل صادر می‌شود.

نکته‌ی مهم

بیان شد که نور نوعی(صورتی) از انرژی است، از ط­­­­­­­­­­رفی در قرآ ن کریم «نور» به خداوند نسبت داده شده است.[11] حال باید دید مفسران چه برداشتی از این آیه دارند:

  1. برخی معتقدند؛ منظور از نور «منور»، به معنای وجود دهنده‌ (آسمان‌ها و زمین) است. و «نور خدای سبحان آن است که همه‌ی نورها از او سرچشمه می‌گیرد و همان رحمت عام او است».[12]
  2. بعضی می‌گویند: مقصود از نور روشنگری و هدایتگری است؛ یعنی خداوند چون نوری بی‌پایان، هدایتگر و راهنمای عالم است. چنان‌که در پایان آیه فرمود: «یهدی الله بنوره ...».[13]
  3. برخی هم گفته‌اند: این خدا است که پرتو وجودش به زمین و آسمان‌ها روشنی و حیات می‌بخشد و اگر لطفش را از آنها دریغ کند همه چیز در زوال و خاموشی و تباهی فرو می‌رود و حتی اگر نور با تعریف «هر چیزی که ذاتش ظاهر و آشکار است و ظاهر کننده غیر است» بیان شود باز هم خداوند مصداق نور مطلق است.[14]

نتیجه این‌که مقایسه‌ی انرژی و صفات خدای متعال حاکی از تناقضی عمیق و گسترده است و نمی‌توان انرژی را با آن محدودیت‌ها و نواقص و ضعف‌ها به خدا نسبت داد؛ چرا که پروردگار عالم، کمال، قدرت و علم مطلق است، ولی انرژی با همه‌ی انواعش دارای کاستی‌ها است و هیچ نوعی از آن قابل انطباق با خداوند جهان آفرین نیست، و اگر در موردی نوعی از انرژی به او اسناد داده شد، با توجه به  نکات ذکر شده باید توجیه شود.


[1]. دائرة المعارف جهانی (encyclopedia international )، ج 6، ص 432.

[2]. ر. ک. فیزیک هالیدی، ص 163- 148، کار و انرژی.

[3]. انرژی تابشی خورشید حاصل فرآیند فیسیون (همجوشی) بین اتم‌های هیدروژن (H) و تشکیل مولکول هیدروژن است. (H2).

[4]. با توجه به فرمول( جرم ´ انرژی ) C* E=mC.

[5]. به عنوان نمونه، در حدیثی از علی(ع) آمده است: "... من قرنه فقد ثناه و من ثناه جزئه و من جزئه فقد جهله ..."؛ (هر کس خدا را مقرون چیز دیگری قرار دهد او را دو تا قرار داده و هر کس او را دو تا قرار داد او را تجزیه کرده و هر کس او را دارای اجزا قرار دهد نادانی کرده است). ر. ک: سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 39 – 40، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق. اما انرژی هم مرکب است و هم قابل تقارن و این ویژگی با ویژگی‌های خداوند تناقض دارد. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به، القول السدید فی شرح التجرید، ص 274 به بعد.

.[6] اخلاص، 2.

[7]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص 6، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 3، ص 230، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

.[8] «وکان الله بکل شیی محیطا». انبیا، 126.

[9]. «إِنَّکَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیر». تحریم، 8.

[10]. «وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدیلاً». احزاب، 62.

[11]. «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ...». نور ، 35.

[12]. "نوره تعالی من حیث یشرف منه نور العالم الذی یشیر به کل شیء و هو الرحمة العامه»؛ طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 15، ص 122، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[13]. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج 6، ص 185، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش، با دخل و تصرف.

[14]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 14، ص 470 – 476، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش؛ شرح آیه‌ی 35 سوره‌ی نور.

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها