1. نفس لوّامه:[1] «وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَة»؛[2] قسم به نفس لوامه و وجدان بیدار ملامتگر. این آیه شریفه به وجدان انسان و عاملی که موجب می‌شود بعد از انجام خطا، خود را ملامت و سرزنش کند، اشاره می‌کند.
2. کسانی که از سرزنش ملامت‌گران هراسی ندارند؛ خداوند در قرآن به مسلمانان هشدار می‌دهد که اگر بخواهند از دین روگردان شوند و به جاهلیت خود برگردند، خدا مسئولیت دین را به دست دیگران خواهد سپرد. سپس در توصیف این افراد جدید می‌فرماید: «... لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِم»؛[3] از ملامت سرزنش کنندگان، نمی‌ترسند.
3. کسانی که از ملامت شدن به دور هستند؛ خدا به پیامبرش می‌فرماید: «فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَما أَنْتَ بِمَلُومٍ»؛[4] حال که کافران سرکش حاضر به پذیرش حق نیستند، از آنان رو برگردان و اعراض کن که به خاطر این کار شایسته سرزنش نخواهی بود.
همچنین در آیه‌ای دیگر و در بیان اوصاف مؤمنان می‌خوانیم: «مؤمنین واقعی در روابط جنسی پاکدامن هستند»، «إِلاَّ عَلى‏ أَزْواجِهِمْ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومین»؛[5] مگر در برابر همسران و کنیزان خود. که این اشخاص به خاطر رابطه با همسران و کنیزانشان، ملامت و سرزنش نخواهند شد.
4. روز قیامت، گناه‌کاران، شیطان را عامل گمراهی خود دانسته و او را ملامت می‌کنند. ولی شیطان به آنان می‌گوید: «فَلا تَلُومُونی‏ وَ لُومُوا أَنْفُسَکُم»؛[6] بجای این‌که مرا ملامت کنید، خودتان را ملامت کنید؛ زیرا مقصر اصلی خود شما هستید که دعوت پیامبران را رها کرده و از من پیروی کردید.
5. زنانی که زلیخا را به خاطر درخواست رابطه با یوسف، مورد سرزنش قرار دادند. او برای این‌که ثابت کند شایسته ملامت شدن نیست، یوسف را به آنان نشان داد و گفت: «فَذلِکُنَّ الَّذی لُمْتُنَّنی‏ فیه»؛[7] این همان کسی است که به خاطر علاقه به او مرا سرزنش کردید.
5. ملامت کردن خود:
الف. در قرآن درباره شیوه صدقه دادن چنین آمده: نه آن‌قدر خسیس باش که چیزی انفاق نکنی و «لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُورا»؛[8] نه آن قدر بخشش کن که برای خودت چیزی باقی نماند و خود را ملامت کنی و دست ‌خالی بمانی.
ب. درباره حضرت یونس می خوانیم: «فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَ هُوَ مُلیمٌ»؛[9] ماهی بزرگ او را بلعید در حالی که او شایسته سرزنش بود.
ج. درباره فرعون چنین آمده: «فَأَخَذْناهُ وَ جُنُودَهُ فَنَبَذْناهُمْ فِی الْیَمِّ وَ هُوَ مُلیم»؛[10] فرعون و سربازانش را در دریا افکندیم در حالی که سزاوار سرزنش بود.
د. درباره کسانی که به باغی که داشتند دل‌خوش بودند و نمی‌خواستند حق فقیران را پرداخت کنند و به همین دلیل خدا باغ آنان را نابود ساخت، می‌فرماید: «فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ یَتَلاوَمُون»؛[11] همدیگر را ملامت می‌کردند.

---