در دین اسلام سفارش زیادی به رعایت نظافت و بهداشت و سلامت جسمی شده است.[1] یکی از این موارد بهداشتی، مسئله مسواک زدن می‌باشد که در آموزه‌های دینی بر آن تأکید شده است. مسواک در زمان پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) اگر چه از چوب یک درخت خاص بوده است، اما به صورت قطع و یقین، استحباب مسواک بر مسواک‌های امروزی نیز صدق می‌کند و حتی برخی از علما دایره آن‌را توسعه بیشتری داده و معتقدند: «مسواک كردن ... و آن ماليدن چيزى است به دندان به جهت پاک كردن چرک، اگر چه با انگشت باشد لكن افضل اين است كه از چوب تر باشد و بهتر آن است كه از چوب درخت اراک باشد».[2]
در مورد استفاده از مسواک، روایات بسیاری وجود دارد.
1. پیامبر اسلام(ص) فرمودند: «لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَأَمَرْتُهُمْ‏ بِالسِّوَاكِ‏ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ»؛[3] اگر بر امّتم سخت و مشقّت‌انگيز نبود آنان را براى هر نمازى به مسواک زدن امر می‌كردم‏. البته در برخی منابع در بخش انتهایی روایت عبارت «عِنْدَ وُضُوءِ كُلِّ صَلَاةٍ» نقل شده است.[4]
برخی روایات دیگر که به استفاده از مسواک سفارش کرده‌اند، از این قرار هستند:
2. حضرتشان در توصیه‌ای به امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: «ای على! مسواک را ترک نكن كه باعث پاكيزگى دهان، رضاى خدا و روشنى چشم است. خلال كردن، محبت فرشتگان را جلب مى‏كند، ملائكه از بوى دهان آن‌كه پس از غذا خلال نكند، ناراحت مى‏شوند».[5]
3. و نیز روایت شده است: «در مسواک كردن ده خصلت است: دهان را پاک و خدا را راضى مى‏كند، حسنات را هفتاد بار اضافه مى‏كند، از سنت است، زردى دندان‌ها را از بين مى‏برد و دندان‌ها را سفيد، لثه را محكم، بلغم (یکی از طبع‌های انسان است) را قطع مى‏كند و پرده جلو چشم را مى‏برد و اشتها به غذا مى‏آورد».[6]
4. امام صادق(ع) فرمود: «دو رکعت نماز در حالی‌که مسواک زده باشید، بهتر از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک می‌باشد».[7]
البته مسواک در برخی مکان‌ها مانند حمام مکروه است و دلیل آن روایات ذیل می‌باشد:
1. امام باقر(ع) فرمود:‌ «يُكْرَهُ‏ السِّوَاكُ‏ فِي الْحَمَّامِ لِأَنَّهُ يُورِثُ وَبَاءَ الْأَسْنَان»‏؛[8] مسواک زدن در حمام مکروه است؛ زیرا موجب مریضی دندان می‌شود.
2. امام صادق(ع) می‌فرماید: «إِيَّاكَ‏ وَ السِّوَاكَ‏ فِي الْحَمَّامِ فَإِنَّهُ يُورِثُ الْوَبَاءَ فِي الْأَسْنَان»‏؛[9] بپرهیزید از مسواک زدن در حمام که همانا موجب مریضی دندان می‌شود.
روایت دوم اگرچه در نگاه ظاهری و اولیه، اشاره به حرمت دارد، اما وقتی در کنار روایات دیگر و همچنین حکم استحباب مؤکّد برای اصل مسواک زدن، قرار می‌گیرد، از آن حکم به کراهت به دست می‌آید. بنابر این، از مجموع این روایات می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که مسواک زدن در حمام مکروه است و به همین دلیل، علمای بسیاری نیز حکم به کراهت را بیان داشته‌اند.[10]
همچنین کلمه «وباء» اگر چه به معنای بیماری طاعون است، اما به معنای مطلق مریضی‌ها نیز استعمال می‌شود[11] و حتی برخی از علما این تعبیر را به ریخته شدن دندان معنا کرده‌اند: «مسواک كردن در حمام، مورث ريختن دندان‌ها می‌شود».[12] در وجه چنین تعلیلی می‌توان حکمت‌های مختلفی را در نظر گرفت؛ از جمله این‌که حمام‌های قدیم به صورت عمومی بوده و طبیعتاً همگان از آنجا به صورت مشترک استفاده می‌کردند؛ لذا استفاده از آن آب برای مسواک زدن و نفوذ آن به داخل دندان، احتمال شیوع بیماری‌های مختلف را افزایش می‌دهد. این حکمت در مورد استخر و امثال آن نیز جاری بوده و لذا در استخرها و مکان‌هایی که عموم افراد از آب آنجا استفاده می‌کنند، اجازه مسواک زدن نمی‌دهند.

---