روح انسان دریایی به وسعت عالم هستی است و بر همه زمان ها احاطه دارد و با توجه نمودن به هر چیزی یا هرکسی با همان چیز محشور می شود یا محل حشر آن چیز قرار می گیرد سپس با آن در ارتباطی ذاتی قرار گرفته و حتی می تواند با آن به وحدت برسد. هرچه انسان در دریای روح بیشتر غوطه ور شود با شگفتی های زیادی روبرو شده و به همان میزان هم دچار حیرت و سردرگمی و برخی توهمات خواهد شد. از جمله مهم ترین این توهمات اشتباه گرفتن تکامل انسانی و وحدت وجود با تناسخ است:

این نیست تناسخ سخن وحدت محض است

کز جوشش آن قلزم زخار برآمد [1]

همچنین:

تناسخ نبود این کز روی معنی

ظهورات است در عین تجلی [2]

بنابراین نظریه تناسخ یک برداشت اشتباه از تجربیات روحی است و از طرفی سخنان عرفا در طول تاریخ در صورتی که به درستی درک نشود شبیه به تناسخ فهمیده خواهد شد چرا که شیوه بیان بهتری برای بیان تجربیات توحیدی خود جز همان زبان کثرت نداشته اند و همین موضوع از عواملی بوده که به طرفداران تناسخ بال و پر بیشتری داده است.

به هرحال نظریه تناسخ در اسلام مردود بوده و هیچ گاه پذیرفته شده نیست و در عوض نظریه تجلی و وحدت وجود در عرفان اسلامی، در مرتبه ای بالاتر مطرح شده و برهمه این نظریه های ناقص یا باطل از جمله تناسخ و حلول و اتحاد و ... احاطه داشته و بطلان همه آنها را به اثبات می رساند.

برای مطالعه بیشتر به نمایه (تناسخ و ارتباط با ارواح، 8268 (سایت: 8869) )   مراجعه کنید.