از مجموع آنچه در متون و منابع معتبر دینی در باب دولت و حکومت آمده است، چنین برمی‌آید که اسلام بر شکل خاصی از ساختار نظام سیاسی با جزئیات مشخص اصرار ندارد، بلکه چارچوب کلی و کلانی را معرفی کرده که آن چارچوب در درون خود تغییرات، پیشرفت‌ها و اشکال متعدّد و متنوعی را پذیرا می‌شود. اسلام نه به طور کلی مردم را به حال خود رها کرده که هر چه خواستند انجام دهند و نه شکل بسته و محدودی را برای حکومت معرفی می‌کند که فقط در شرایط زمانی و مکانی محدودی قابل اجرا باشد. از آن چارچوب کلی و کلانی را که اسلام برای حکومت معرفی کرده به «حکومت و نظام اسلامی» تعبیر می‌شود.

از این رو تفاوت بین حکومت اسلامی با جمهوری اسلامی از نوع تفاوت بین محتوا و قالب است. حکومت اسلامی محتوا و ساختار درونی را مشخص می‌کند و جمهوری اسلامی، قالب و شکل اجرایی این ساختار درونی است.
نظر امام (ره) از همان ابتدای انقلاب این بود که «شیوه حکومت» و «قانون اساسی» آن باید با نظر مستقیم مردم باشد؛ به همه پرسی گذارده شود تا شیوه حکومتی خاصّی بر مردم تحمیل نشود؛ بنا بر این برای تعیین نوع حکومت در روز 12 فروردین سال 1358 رأی گیری سراسری برگزار و با رأی بیش از (98 درصد) شیوه حکومتی «جمهوری اسلامی» توسط مردم تعیین گردید. روزی که با توجه به استقبال عمومی مردم از مفاهیم و احکام اسلامی، یک «عید بزرگ» به شمار می‌رود:
«الآن من اعلام می‌کنم جمهوری اسلامی را و این روز را روز عید می‌دانم؛ و امیدوارم که در هر سال روز 12 فروردین روز عید ملت ما باشد؛ که رسیدند به قدرت ملی و خودشان سرنوشت خودشان را به دست خواهند گرفت. ما به همه ملت تبریک عرض می‌کنیم و من این روز را بر ملت عزیز خودمان، به همه اقشارشان، تبریک عرض می‌کنم. مبارک باد بر شما این عید! مبارک باد بر شما این جمهوری اسلامی!»[1].
نکته‌ی مهم در این بین توجه اصلی و حقیقی مردم است، توجه مردم به «اسلام» به گونه‌ای در کل دنیا و تاریخ بی سابقه است: امام در مورد استقبال مردم از جمهوری اسلامی می‌فرمایند: «اگر ما این کلمه «جمهوری اسلامی» را برداشته بودیم و می‌گفتیم «جمهوری» نمی‌توانستیم مردم را در میدان بیاوریم. مردم برای «جمهوری» هیچ وقت جانشان را نمی‌دهند، مردم برای شکم جانشان را نمی‌دهند، مردم برای آزادی نمی‌خواهند خودشان بمیرند که من آزاد بشوم. اینها حرف است. آنی که می‌تواند مردم را بسیج کند آن اعتقاد به این است که غیر از این عالم یک جای دیگر هست بهتر از اینجا»[2].
اما باید توجه داشت تا رسیدن به جامعه کامل اسلامی راه طولانی وجود دارد و تشکیل حکومت اسلامی با قالب جمهوری اسلامی، نقطه شروعی برای رسیدن به جامعه نمونه اسلامی با محوریت دستورات خداوند است.

[1]. صحيفه امام، ج‏6، ص 462.
[2]. صحيفه امام، ج‏11، ص 183.