1. «غبطه» در لغت به معنای شادمانی و خوشحال شدن است.[1] غبطه روحیه‌‌ای است که شخص با مشاهده موفقیت و کمال دیگران، سعی می‌کند خودش هم مثل آن‌را داشته باشد، همین تمایل، عامل حرکت به سمت کمال خواهد شد. بدون آن‌که آرزوی نابودی آن‌را برای دیگری نماید.[2] و این یک فضیلت اخلاقی به حساب می‌آید. بر اساس روایات چنین صفتی از ویژگی‌های انسان‌های مؤمن است. مؤمنان غبطه می‌خورند، اما نسبت به دیگران حسادت نمی‌ورزند. اما منافقان بر عکس، حسادت ورزیده، ولی غبطه نمی‌خورند.[3]
2. «حسد» روحیه خواری و خودکم‌بینی است که فرد حسود در خود می‌بینید و به دنبال آن آرزو می‌کند که فردی که دارای نعمتی واقعی یا خیالی است از آن نعمت محروم شود، حال چه آن نعمت واقعی یا خیالی را خود داشته باشد و یا نداشته باشد، یا به او برسد یا نرسد.[4]
با توجه به تعریفی که از «غبطه» و «حسد» ارائه شد، تفاوت آن دو روشن است. «غبطه» عامل تحرک و پویایی است و «حسادت» عامل ایستایی و درجا زدن! از این‌رو «غبطه» از فضایل و «حسادت» از رذایل اخلاقی محسوب شده و گناه به‌شمار می‌آید.
3. «حسرت» در لغت به معنای آشکار شدن و انکشاف است.[5] گفته شده است؛ در قیامت، حقایق و اسرار روشن می‌شود: «روزی که اسرار باطن شخص آشکار شود»،[6] و به همین دلیل آن‌را روز حسرت خوانده­اند.[7] «حسرت»، اما به معناى غم و اندوه است، بر آنچه که از دست رفته و پشیمانی بر آنچه را که از دست داده است.[8]
همچنین گفته شده است؛ «حسرت» به معناى کنار رفتن و دور شدن به جانب پشت است. و به این مناسبت در معانى افسوس و تأسّف‌خوردن استعمال می‌شود؛ زیرا چیزى که از دست‌رس انسان دور می‌شود، مورد تأسّف خواهد بود. قرآن کریم می‌فرماید: «لِیَجْعَلَ الله ذلِکَ حَسْرَةً فِی قُلُوبِهِمْ»؛[9] تا خدا این حسرت را بر دل آنها [کافران‏] بگذارد.
قیامت روزی است که موجب تأسّف کافران، مشرکان و منافقان خواهد شد؛ از آن جهت که در آن‌روز حقایق امور آشکار می‌گردد، آنان از جهاتى در حسرت شدید به سر خواهند برد. اوّلاً: از این‌که حقیقت امر را نفهمیده‏‌اند. ثانیاً: از این‌که همردیفان آنان موفّق به سعادت و جهاد در راه خدا شده‌‏اند و آنان از این فیض محروم گشته‌‌‏اند. ثالثاً: از این‌که ارتباطى با خدا پیدا نکرده‌‏اند. و این حسرت بویژه در این جهت بزرگ‌ترین مایه عذاب و ناراحتى بوده، و شدّت تأثّر در آن از آتش بیشتر است.[10] این حسرت و پشیمانی اگرچه سودی به حال شخص ندارد، اما نمی‌توان آن‌را گناه دانست.
با توجه به آنچه بیان شد، معمولاً «غبطه» در برابر «حسد» مطرح می‌شود، نه در مقابل «حسرت».

---