جستجوی پیشرفته
بازدید
6999
آخرین بروزرسانی: 1395/07/05
خلاصه پرسش
چه تفاسیری از واژگان «فقر» را می‌توان در «مصباح الشریعه» امام صادق(ع) یافت؟
پرسش
مفهوم فقر در «مصباح الشریعه» چیست؟
پاسخ اجمالی
واژگان «فقر» در مصباح الشریعه[1] چندین بار مورد استفاده قرار گرفته و با نگاه‌های مختلف به این موضوع پرداخته می‌شود.
1. نیازمندی مؤمن به فقر
«خوشا به حال کسى که آشکار و نهانش یکى باشد و او در این حال به ده چیز نیازمند می‌باشد: ... دوست داشتن فقر ...».[2]
مقصود از این روایت را به ناچار باید به؛ فقر و فرودستی‌ای حمل کرد که بر رفاه‌طلبی ترجیح داده می‌شود. و گرنه روایات دیگری وجود دارند که توسعه اقتصادى را ارجمند می‌شمرند و شکوفایى معیشتى را گرانمایه، بابرکت، و از آثار برنامه وعده داده شده توسعه اقتصادى در اسلام می‌نامند و خطرهاى فقر و پیامدهاى فاجعه‌بار واپس ماندگى اقتصادى را گوشزد می‌کنند. البته دانشمندان مسلمان و کارشناسان علم حدیث، براى سازگارى بخشیدن به مفهوم فقر در احادیث ستایشگر با مفهوم فقر در روایات سرزنشگرِ آن، راه‌هاى مختلفى را پیموده‌اند، و آنها را متمایز شمرده‌اند.[3] که بحث از آن از فرصت این پاسخ خارج است.
با این حال، به نظر می‌رسد که آیات و روایات این مبحث چنان چینش شده‌اند که پژوهشگر به سادگى می‌تواند از رهگذر تأمّل در آن، دیدگاه اسلام را در باب توسعه اقتصادى دریابد و بدین‌سان، به مفهوم روایات ستاینده فقر، با فرض درستىِ اسناد آنها، پى برد. با ملاحظه مجموع مباحث مطرح شده، جاى هیچ تردیدى در این نکته باقى نمی‌ماند که اسلام هرگز به فقر گرایش ندارد و به سوى آن جهت‌گیرى نمی‌کند، بلکه توسعه اقتصادى، به شکلى برجسته، از اهداف مهمّ این دین به شمار می‌رود.
به بیان دیگر؛ جهت‌گیرى و مبارزه اسلام در رویارویى با فقر و برنامه‌ریزی‌هایش در مسیر توسعه اقتصادى، از اصول مسلّم اسلامى است. بر این پایه، هرگاه روایاتى به چشم خورند که ظاهراً مردم را به سوى فقر دعوت می‌کنند، -مانند این حدیث در مصباح الشریعة- پس از قطعى شدن انتساب آنها به پیشوایان دین، چاره‌اى جز آن نیست که مقصود روایات مزبور را در ظاهر آنها نجوییم.
2. فقر نفس و جان
«به ناتوانى و کوتاهى و تقصیر و نیز به فقر خود در پیشگاه خدا، اعتراف کن؛ زیرا تو به بندگى او و انس یافتن با وى، روى آورده‌اى».[4]
حضرت عیسى(ع) در جواب «چگونه صبح‏ کردى؟»، فرمود: «به آنچه امید دارم، نرسیده‌ام و از آنچه می‌ترسم، حذر نتوانم. به طاعت مأمور گشته‌ام و از معصیت نهى شده‌ام. بنابراین، فقیرى نیازمندتر از خود نمی‌بینم».[5]
چنان‌که در قرآن کریم می‌خوانیم: «یا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللهِ وَ اللهُ هُوَ الْغَنِیُّ ا لحمید»؛[6] «اى مردم! شما همگى نیازمند به خدایید؛ تنها خداوند است که بی‌نیاز و ستوده است».
آرى بی‌نیاز حقیقى و قائم بالذات در تمام عالم هستى یکى است، و او خدا است، همه انسان‌ها بلکه همه موجودات سر تا پا فقیر، وابسته و نیازمند به آن وجود مستقل می‌باشند که اگر لحظه‌اى ارتباطشان با او قطع شود هیچ‌اند و پوچ. همان‌گونه که او بی‌نیاز مطلق است انسان‌ها فقر مطلق‌اند، و همان‌گونه که او قائم به ذات است مخلوقات همه قائم به او هستند، چرا که او وجودى است بی‌نهایت از هر نظر، و واجب الوجود در ذات و صفات.
توجه به این واقعیت، دو اثر مثبت در انسان‌هاى مؤمن می‌گذارد، از یک سو آنها را از مَرکب غرور و خودخواهى و طغیان پیاده می‌کند، و به آنها هشدار می‌دهد که چیزى از خود ندارند که به آن ببالند، هر چه هست امانت‌هاى پروردگار نزد آنها است. از سوى دیگر دست نیاز به درگاه غیر او دراز نکنند، و طوق عبودیت غیر الله را بر گردن ننهند، از رنگ همه تعلقات آزاد باشند تا همگان غلام همتشان گردند.
بنابراین، انسان‌ها نیازمند به خدای متعال هستند و نه غیر او، و لذا هرگز نباید سر تعظیم و تسلیم بر آستان غیر او بگذارند، و رفع نیازمندى خود را از غیر او طلب کنند که آنها نیز همه مانند خودش نیازمند و محتاج‌اند، حتى بزرگداشت پیامبران الهى و پیشوایان حق به خاطر آن است که فرستادگان و نمایندگان اویند، نه این‌که از خود استقلال دارند.
3. نگرانى دادن از فقر
«آنچه در ایام زندگى نزد تو و به دست تو می‌باشد از اموال منقول و غیر منقول، نفعى به حال تو نخواهد داشت، مگر آن‌که از جهت این دارایى و ثروت ظاهرى حالت غرور و خودبینى پیدا کنى. پس تا کى و چقدر براى دنیا کوشش و سعى می‌کنى؟ و چقدر دنیا را براى خود می‌خوانى؟ آیا می‌خواهى که خود را فقیر و نیازمند کرده، و دیگران را با اموال خود مالدار کنى؟».[7]
برای آگاهی بیشتر درباره فقر و ثروت و روشن شدن روایات مزبور، نمایه‌های زیر را مطالعه کنید:
«راهکار قرآن برای برقراری توازن بین فقر و غنا»، سؤال 37048
«فقر موجب فخر و مرگ بهتر از فقر»، سؤال 83172
«اسلام و ثروت اندوزی»، سؤال 1398
 

[2]. منسوب به جعفر بن محمد(ع) (امام ششم)، مصباح الشریعة، ص 99، بیروت، اعلمی، چاپ اول، 1400ق.
[3]. ر. ک: فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى‏، المحجة البیضاء فى تهذیب الإحیاء، ج 7، ص 319 - 330، قم، مؤسسه نشر اسلامى،‏ چاپ چهارم، 1376ش؛ نراقى، احمد بن محمد مهدى‏، معراج السعادة، ص 351 – 362، قم، هجرت‏، چاپ ششم‏، 1378ش؛ مشکینى اردبیلى، على، مسلکنا فى العقائد و الأخلاق و العمل، ص 182 – 183، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1434ق؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏16، ص 174 – 176، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[4]. مصباح الشریعة، ص 130 – 131.
[5]. همان، ص 168.
[6]. فاطر، 15.
[7]. مصباح الشریعة، ص 84.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها