«اعتکاف»؛ در لغت به معنای اقامت و ماندن در جایی و در اصطلاح دینی، عبارت است از اقامت در مکانی مقدس به منظور تقرّب جستن به خداوند متعال.[1] این عبادت -علاوه بر این‌که پیروی از پیامبر اکرم(ص) است و داراى ثواب می‌باشد- اثر عمیقى در پاکیزگی روح دارد، انسان را متوجّه پروردگار می‌کند و موجب توجّه مخصوص به معنویات و عالم آخرت می‌شود.
حال در ذیل، برخی از احکام اعتکاف بیان می‌شود:
الف. اعتکاف، عملى مستحب است و با نذر، قسم، عهد و اجاره (انجام دادن آن به نیابت از شخصی دیگر)، واجب می‌شود (به لحاظ این‌که عمل به نذر، قسم، عهد و اجاره واجب است)؛ امّا اعتکافِ زن اگر با حقّ شوهر منافات داشته باشد، همچنین اعتکاف فرزند در صورتى که موجب اذیّت پدر و مادر گردد، حرام می‌باشد.
ب. هرچند اصل اعتکاف، مستحب است و شخص معتکف می‌تواند در روز اوّل و دوم تا قبل از مغرب، از ادامه آن صرف نظر کند و اعتکاف را قطع نماید؛ ولی اگر روز دوّم را تا مغرب به قصد اعتکاف در مسجد توقّف نمود، اعتکاف روز سوّم بر شخص واجب می‌شود. و یا اگر به مدّت پنج روز در اعتکاف ماند، اعتکاف روز ششم واجب می‌گردد.
ج. درباره چگونگی زمان و مکان اعتکاف به نمایه 9752 (اعتکاف در اسلام)  مراجعه نمایید.
شرایط صحت اعتکاف
شرایط صحت اعتکاف عبارت‌اند از:‌
1. ایمان
 2. عقل
3. قصد قربت؛ پس اگر از روى ریا اعتکاف کند، یا قسمتى از آن‌را ریایى انجام دهد، باطل می‌شود.
4. نیّت اعتکاف و توقّف در مسجد قبل از طلوع فجر (قبل از اذان صبح) تا مغرب روز سوّم؛ و این‌که تعیین کند که اعتکافش واجب است (که با نذر یا غیر آن واجب شده) و یا مستحبّ.
5. روزه گرفتن در ایّام اعتکاف.
6. اعتکاف کمتر از سه روز نباشد؛ ولى زیادتر از سه روز مانعى ندارد؛ هرچند مقدار زیادتر، یک روز، یا نصف روز باشد. پس اگر کمتر از سه روز نیّت کنند، اعتکاف باطل است.
7. در مسجد جامع باشد.
8. روزهاى اعتکاف را باید به‌طور مستمرّ در مسجد توقّف کنند و نباید از مسجد خارج شوند، مگر براى کارى‌ ضرورى؛ آن‌هم اگر طولانى شود به‌طورى که صورت اعتکاف بهم بخورد، اعتکاف باطل می‌شود.[2]
محرّمات اعتکاف
1. انجام رفتارهای شهوانی حتی نسبت به همسر؛ مثل لمس کردن‌ و بوسیدن از روى شهوت، ولى نگاه التذاذى به همسر حرام نیست، هر چند احتیاط آن است که از آن اجتناب شود.
2. بو کردن عطر و گیاهان و گل‌هاى خوشبو؛ اگر با لذّت باشد.
3. خرید و فروش؛ ولى اگر براى غذا و نیازهاى روزانه ناچار باشد و نتواند کسى را وکیل در خرید کند، می‌تواند به مقدار نیاز، خرید کند و حرام نیست.
4. بحث و جدال در مسائل دنیوى، دینى و علمى، در صورتى که به قصد اظهار فضل و به منظور غلبه بر مخاطب باشد؛ ولى چنانچه به قصد اثبات حق و اظهار مطلب علمى باشد، مانعى ندارد.
مبطلات اعتکاف
1. تمام چیزهایى که روزه را باطل می‌کند، اگر در روز واقع شود، اعتکاف را باطل می‌کند؛ زیرا شرط صحت اعتکاف، روزه است و هرگاه روزه باطل شد، اعتکاف نیز قهراً باطل می‌شود.
2. آمیزش و همبستری؛ چه در روز واقع شود و چه در شب.
3. بنابر احتیاط [واجب]، ارتکاب سایر محرماتِ اعتکاف نیز موجب بطلان اعتکاف می‌شود. امّا چنانچه سهواً مرتکب یکى از محرّمات اعتکاف شدند، اعتکاف باطل نمی‌شود؛ مگر آمیزش که اگر سهواً نیز انجام شود، اعتکاف باطل مى‌شود.
ضمناً، چنانچه اعتکاف را به یکى از مبطلات باطل کردند، در صورتى که آن اعتکاف واجب بوده، واجب است آن‌را قضا کنند. همچنین در صورتى که مستحب بوده، ولى بعد از دو روز اوّل آن‌را باطل کنند؛ امّا اگر اعتکاف، اعتکاف مستحب بوده و در دو روز اوّل آن‌را باطل کردند، قضا ندارد.
کفّاره باطل کردن اعتکاف‌
اگر کسی اعتکاف واجب را با آمیزش باطل کند، کفّاره بر او واجب می‌شود؛ و کفّاره باطل کردن اعتکاف، مثل کفّاره باطل کردن روزه ماه رمضان است. امّا اگر آن‌را با ارتکاب سایر محرّمات باطل کند، بنابر احتیاط مستحبّ، کفّاره دارد و کفّاره آن نیز مثل کفّاره باطل کردن روزه در غیر ماه رمضان است.[3]
مستحبات اعتکاف
بعضى از مستحبات اعتکاف چنین است:
1. اعتکاف در ماه رمضان بوده و بهتر است دهه آخر ماه آن باشد.
2. آداب و مستحبّاتى که براى روزه ماه رمضان وارد شده، رعایت شود.
3. چشم، گوش، زبان و اعضا و جوارح را از زشتی‌ها و گناهان حفظ کند.
4. از خشم، غیبت، تهمت، حسد و نزاع دوری کند.
5. حلم، صبر، وقار، خشوع و خوف از خدا را پیشه کند و از اهل شرّ و افراد غیر متّقى فاصله بگیرد.
6. به دعا و قرائت قرآن (از جمله اعمال ام داوود)[4] و ذکر خدا مشغول باشد.[5]
از آن‌جا که مراسم اعتکاف در مساجد و به صورت دسته‌جمعى برگزار می‌شود، لازم است اعتکاف‌کنندگان به وظایف اجتماعى و حقوق دیگران بیشتر توجه داشته، و آداب دعا و عبادات دسته‌جمعى را بهتر رعایت کنند. چه آن‌که رعایت حال دیگران در هنگام استراحت و در رفت و آمدها و به خصوص در هنگام خواندن دعاها لازم و ضرورى است؛ و عقل، عرف و شرع بر آن سفارش‌ و تأکید دارد. و در این رابطه به دو نکته باید توجه بیشتری داشت:
1. بهترین دعاها، دعاى با خشوع و پنهانى است‌.
2. رعایت حقوق مردم مقدّم بر حق اللّٰه است‌.
مثلاً اگر خواندن دعا با سر و صدا، موجب رنجش دیگران شده و حواس آنها را پرت می‌کند، باید از آن پرهیز شود و باید دانست در این موقعیت‌ها دعاى آرام و آهسته به مراتب افضل از خواندن دعا با صداى بلند و به صورت دسته‌جمعى است که موجب مزاحمت براى دیگران است. [6]

---